Пішуцца нязменна запазычаныя прыстаўкі анты-, дэ-, рэ, ультра- і інш.: антываенны, антымілітарысцкі, дэмабілізацыя, рэканструкцыя, ультралевы
Правапіс часціцы не
Правапіс некаторых часціц
Агульнае паняцце аб сказе
Сувязь слоў у сказе
Пытальнік
Выражэнне састаўнога выказніка
Дапаўненне
Акалічнасці
Неразвітыя (адзіночныя)
Складаназлучаны сказ
Знакі прыпынку ў складаназалежным сказе
Знакі прыпынку ў складаным сказе з рознымі відамі сувязі (камбінаваным сказе)
Навигация
Складаназлучаны сказ
Беларуская мова
168412
знаков
14
таблиц
0
изображений
27.1 Складаназлучаны сказ
Граматычна раўнапраўныя часткі звязаны пры дапамозе злучальных злучнікаў:
1) спалучальных: і, ды (і), ні-ні
2) супраціўных: а, але, аднак, затое, ды (але)
3) размеркавальных: ці, ці – ці, або, або – або, то – то
4) далучальных: ды і, а то, і то
Памятайце:
· у сэнсавых адносінах часткі могуць быць адносна самастойныя або ўзаемаабумоўленыя (адносна самастойныя часткі можна пераставіць месцамі)
· першая частка больш самастойная, наступныя залежаць ад папярэдняй
· агульныя члены сказа знаходзяцца ў першай частцы
· злучальныя злучнікі з’яўляюцца сродкам выражэння сэнсавых адносін паміж часткамі:
а) складаназлучаныя сказы са спалучальнымі злучнікамі
б) складаназлучаныя сказы з супраціўнымі злучнікамі
в) складаназлучаныя сказы з размеркавальнымі злучнікамі
г) складаназлучаныя сказы з далучальнымі злучнікамі
27.2 Знакі прыпынку ў складаназлучаных сказах
Коска ставіцца
1. Калі часткі звязаны спалучальнымі злучнікамі і, ды (і):
Прыпякае сонца, ды вее лагодны ветрык.
2. Калі часткі звязаны супраціўнымі злучнікамі а, але, ды (але), зато, аднак:
Было хмарна, але дажду не было.
3. Калі часткі звязаны размеркавальнымі злучнікамі ці, або, ці –ці, або – або, не то – не то, ці то – ці то:
То нямеюць нівы ў полі, то дрыжыць пяшчотна гай.
4. Калі далучальная частка звязана злучнікамі ды і, ды і то, а іменна:
Гара невысокая, ды і то з яе цяжка з’ехаць.
Працяжнік ставіцца
Калі другая частка паказвае вынік, хуткую змену падзей або рэзкае супрацьпастаўленне:
Раздаўся зычны гук – і сухая галінка разляцелася на кавалкі.
Гукну ў прастор – і грозна адзавецца шалёны гром праз хіжыя вякі.
Коска не ставіцца
Калі часткі маюць агульны даданы член сказа, часціцу, пабочнае слова: Відаць, маўчала возера ў тумане ды вербы плакалі ў цішы.
Калі часткі складаназлучанага сказа выражаны пытальнымі, пабуджальнымі ці клічнымі сказамі: Куды ж ісці і што рабіць?
Калі часткі выражаны аднасастаўнымі неразвітымі сказамі: Вечарэе і пахне кветкамі.
Памятайце:
· коска ставіцца, калі пры выказніках кожнай часткі ёсць аднолькавы член сказа:
Пры пыльнай дарозе шумяць палыны, і вясёлыя плачуць наводдаль каліны.
Кропка з коскай ставіцца
Калі часткі складаназлучанага сказа развітыя, маюць свае знакі прыпынку, вызначаюцца самастойнасцю:
Рыбак быў дзядзька, наш Антоні, як і работнік, адмысловы; а Уладзік пасвіў дзесь каровы, травіў чужыя сенажаці; а дома з дзецьмі была маці.
Практыкаванне 45. Растлумачце пастаноўку знакаў прыпынку паміж прэдыкатыўнымі часткамі складаназлучаных сказаў.
1. Па-ранейшаму звіняць ручайкі, і гэты звон у палявой цішыні асабліва меладычны. 2. На дварэ ішоў дождж, і таму хлопцы засталіся дома. 3. Жанкі жалі сярпамі жыта, а мужчыны дакошвалі куп’істую сенажаць. 4. Ці то ішлі на працу сяляне, ці пастушкі дзе гналі кароў на пашу, ці мо рухаўся паблізу які вайсковы атрад.
Практыкаванне 46. Утварыце складаназлучаныя сказы, ужываючы наступныя злучнікі: і, ды, а, але, ж (жа), аднак, толькі, затое, ці, або, то – то, ці то – ці то, не то – не то, ды і, і то, ды і то. Пастаўце патрэбныя знакі прыпынку.
Практыкаванне 47. Вызначце тып складаназлучаных сказаў і, дзе трэба, пастаўце знакі прыпынку паміж іх часткамі.
1. За вокнамі шумяць у садзе слівы і месяц стаў над стрэхамі сяла. 2. Разрэдзіліся хмары і дзе-нідзе бліснулі зоры. 3. I хістаецца асока і шуміць высокі бор а ў душы не замаўкае струн вясёлых перабор. 4. Над вуліцай звесілі голле дубы купчастыя клёны і вязы а елкі да неба паднялі чубы... 5. Сонца схавалася за гару а цень ад яе закрыў усё мястэчка але дзень ніяк не хацеў саступаць месца вечару і неба доўга заставалася ясным і светлым. 6. Ён ідзе а мрок гушчае ноч становіцца чарней песню ў лозах зачынае над рачулкай салавей а ў трушчобе за рачулкай свішча жудасна пугач і нясецца рэха гулка бы дзяціны смех і плач. 7. Пазірае ноч у вокны мутным вокам мжы ды ўсё булькаюць маркотна кроплі ў капяжы.
§ 28. Складаназалежны сказ
Складаныя сказы, у якіх часткі звязаны падпарадкавальнай сувяззю.
Часткі складаназалежнага сказа:
1) нераўнапраўныя (адна паясняе другую і падпарадкоўваецца ёй)
2) галоўная частка сінтаксічна незалежная
3) даданая частка залежная ад галоўнай
4) не маюць інтанацыі завершанасці
5) існуюць толькі ў складзе складаназалежнага сказа
Даданая частка паясняе і адносіцца да:
1) якога-небудзь слова ў галоўнай: Пахне раніца поўднем, які ўслед за ёю наступае.
2) усёй галоўнай часткі: Раскрываюцца краскі начныя, як выпадуць росы.
3) указальных слоў той, такі, столькі, так, тады (самая цесная сувязь даданай часткі з галоўнай): Таварыш той, хто дапаможа заўсёды ў бядзе.
Похожие работы
... ічныя распрацоўкі беларускай мовы пачатку ХХ ст. значна паглыбілі ўяўленне аб яе асаблівасцях у тагачасных навуковых колах і сярод шырокай грамадскасці. Тэма: Вывучэнне гісторыі беларускай мовы ў пачатку ХХ стагоддзя У пачатку ХХ ст. працягвалася публікацыя помнікаў беларускага пісьменства. Старажытныя летапісы, рэлігійныя творы, палемічная літаратура, якая адшуквалася ў розных архівах і кні ...
... распрацоўцы правапісных і граматычных норм беларускай мовы. Пачатак беларусізацыі пасля утварэння БССР Пасля утварэння БССР (1919) пачалася беларусізацыя ўсіх сфер жыцця, з 1924 г. беларуская мова стала дзяржаўнай. У 20-я гады ХХ стагоддзя інтэнсіўна папўняецца новымі словамі слоўнік беларускай мовы, распрацоўваюцца пытанні арфаграфіі і граматыкі, фарміруюцца формы літаратуронага вымаўлення ...
... «Гiсторыя пра Атылу»), перакладнымi хронiкамi («Хронiка» М.Стрыйкоўскага). Пералiчаныя арыгiнальныя i перакладныя творы адлюстроўваюць высокую ступень развiцця старабеларускай лiтаратурнай мовы, багацце i разнастайнасць яе выяўленчых сродкаў. Беларуская мова пранiкае i ў сферу рэлiгiйнай лiтаратуры. У 15ст. на беларускую мову была перакладзена «Песня песням». У 1517-1519гг. беларускi першадрукар, ...
... ), дзеепрыметнікаў, парадкавых лічэбнікаў прыдатная ім катэгорыя склону цалкам залежыць ад таго назоўніка, з якім яны спалучаюцца. З улікам таго, што ў беларускай мове азначальнае слова звычайна размяшчаецца перад назоўнікам, яно і сігналізуе пра марфалагічныя якасці назоўніка (параўн.: новаму -- давальны склон, адзіночны лік, мужчынскі або ніякі род адпаведнага субстантыва). Асабліва выразна ...
0 комментариев