Паэзія У. Караткевіча і вусная народная творчасць

3 Паэзія У. Караткевіча і вусная народная творчасць

Моцны фальклорны струмень да якога прыпаў У.Караткевіч, пранізвае ўсю яго паэтычную творчасць, напаўняе яе народным пачаткам, традыцыйнай паэтыкай. Бадай няма ніводнага фальклорнага жанру, які б не знайшоў бы свайго выкарыстання ў яго творах.

У адным інтэрв’ю У.Караткевіч сказаў: “Мы пакуль што мала ведаем аб жыцці, звычаях, побыце нашых продкаў, і кожны, хто ведае, хто можа ведаць, павінен збіраць гэтыя падрабязнасці і перадаваць іншым”. У.Караткевіч перакананы, што толькі пранікненне ў гістарычную памяць народа здольна забяспечыць непарыўнасць ланцуга паміж мінулым, сучасным і будучым і перасцерагчы людзей ад памылак і няшчасцяў.

Праз творы паэта народны фальклор набывае новае жыццё, становіцца важным элементам беларускай мастацкай культуры, якая даволі актыўна садзейнічае маральна – інтэлектуальнаму абнаўленню грамадства. Фальклор дапамагае узнавіць мастацкімі сродкамі гісторыю “векавечнай бацькаўшчыны” на ўсіх этапах станаўлення і развіцця нацыянальнай самасвядомасці беларусаў, а таксама, стварыць асабістыя паэтызаваныя вобразы народных заступнікаў.

У канцы 50-60 гадоў ён стварыў легенды – “Маці ветру” і “Легенда аб бедным д ябле і аб адвакатах Сатаны”. Не абышоў і сваёй увагай У.Караткевіч такога героя, як Машэка. На аснове легенды быў напісаны першы паэтычны твор – верш “Машэка”. Верш гэты не зусім звычайны . Галоўная яго адметнасць у насычанасці народным духам, у глыбокім спасціжэніі фальклору, які не толькі цытуецца ці служыць дапаможнікам у якасці ўзору вершаскладання. Тут і былінна – казачныя элементы, тут і прыказкі з іх пераносным сэнсам, і лаканічныя прымаўкі, і элементы алегарычных казак.

Яшчэ адзін верш – “Балада пра паўстанца Ваўкалаку” з паэтычнага зборніку “Матчына душа”. Паўстанец Ваўкалака – змагар супроць прыгнятальнікаў – быў смяротна паранены панскімі прыслужнікамі, калі прабіраўся да роднай хаты. Менавіта баладная форма дазволіла аўтару знітаваць у непадзельнае цэлае драматычнасць і трагізм жыцця і кахання героя, лірызм у апісанні роднай прыроды і багатыя магчымасці вуснай народнай творчасці.

Яшчэ некалькі радкоў з вершаў, пазначаных У.Каратке-вічам як “Армянскія ананімныя прытчы”, у якіх яскрава адчуваецца цяга паэта да народных твораў, што нясуць на сабе пячатку мудрасці старажытнага Урарту, Малой і Вялікай Арменіі.

Адна з прытчаў прысвечана V стагоддзю, калі ішла антыіранская вайна, калі на змену аднаму правіцелю прыхадзіў другі, калі вакол панавалі прадажніцтва, здрада і абман.

Воўк авечкам сказаў: “Мір вам светлы й святы.

Нада мной і над вамі – адзіны бог”.

І Баран сказаў: “О сёстры й браты! –

Ратуйся, хто як і хто змог!”

“Армянскія ананімныя вершы” [4, 290]

І ратаваліся хто як мог ад V стагоддзя і да нашых дзён.

Адметнай рысай ўзаемадзеяння паэзіі У.Караткевіча з вуснай народнай творчасцю з’яўляецца імкненне спазнаць народную мудрасць не толькі ў часе, але і ў прасторы. Багата насычаны элементамі вуснай народнай творчасці вершы, прысвечаныя Латвіі і Рызе “Крумкачы”, Літве і Вільнюсу “Вільня ў дождж”, “Чурлёніс”, Расіі і Украіне “Дняпро і Ака.Ён і яна.”, асабліва старажытнай Эладзе і яе людзям “Балада пра сыноў Пітакоса”, “Здратаваныя магілы”.

Яшчэ адзін бок творчасці , што пераканаўча паказвае непарыўнасць сувязі з вуснай народнай паэзіяй – гэта стварэнне рамантычных карцін ”роднай бацькаўшчыны” праз багатае выкарыстанне асацыяцый, параўнанняў, метафар, эпітэтаў. Для яго Беларусь – зямля

...Вярнейшых сяброў

І прыгажэйшых жанчын.

Гэта край раскрытых душ і дзвярэй,

Гэта край –

Твой дом і сабор...

“На Беларусі бог жыве” [4,242]

4 Любоўная лірыка У. Караткевіча

 

Шмат радкоў прысвяціў У.Караткевіч тэме кахання. У паэмах, баладах, прысвячэннях, вершах каханне паўстае перад чытачом як духоўная якасць, у якой перасякаюцца процілегласці біялагічнага і духоўнага, асабістага і грамадскага, інтымнага і агульназначнага. Майстэрства паэта, неардынарнасць і глыбіня яго выхадаў на звычайніцкія жыццёвыя і маральныя сітуацыі – а менавіта ў іх і аснова, і сэнс, і вырашэнне самых звычайных і самых вострых калізій – даюць поўнае права на выдзяленне любоўнай тэматыкі ў якасці аднаго з важных тэматычных кірункаў паэзіі У.Караткевіча.

У цэнтры паэтавага разумення кахання, як самага свабоднага, незалежнага і напрадбачанага выяўлення глыбіні чалавечай асобы, стаіць чалавек, яго душа, яго сэрца, яго пачуцці, яго адносіны да жанчыны – сяброўкі, маці, каханай.

Яно лірычнае і драматычнае, узнёслае і трагічнае, звычайнае, зямное і рамантызаванае. Каханне – гэта не толькі радасць і шчасце, гэта таксама уменне перажыць неудачу, здраду, прадажніціва, гэта і памяць пра тых, хто не зможа ні пакахаць, ні стаць каханым.

Бадай што найбольш поўна такое дыялектычнае разуменне кахання можна знайсці ў паэме “Слова пра чалавечнасць”. З аднаго боку, шчасце для Рыгора – каханне да Ганны і захапленне даследніцкай працай :

...Раскапаўшы пяць – шесць курганоў,

Ён вяртаўся дамоў як негр загарэлы,

Адчуваў, што здароўе вяртаецца зноў.

Ён хапаў сваю жонку рукамі грубымі,

Называў каханай і дарагой,

Цалаваў яе ў надзьмутыя губы

Бо яна злавалася на яго. [ 4,99]

З другога боку – неразуменне Ганнай адданасці Рыгора, яе эгаізм і саманадзейнасць, якія прыводзяць да распада сям і. Яна хацела жыць у сталіцы, каб муж быў прафесарам.

Якім бы складаным для героя ні быў шлях у каханні, галоўным для яго застаецца духоўнасць кахання, яго чалавечнасць, маральны сэнс.

О каханне маё бясконцае,

Не ўцякай ад мяне, пашкадуй!

За табой, як за светлым сонцам,

Па штодзённай дрыгве іду.

“О каханне маё бясконцае...” [4,164]

Падводзячы вынік, можна з упэўненасцю зазначыць, што многія творы У.Караткевіча аб каханні – гэта споведзь паэта аб перажытым, гэта размова з чытачом аб высокароднай галіне паэзіі, якая дае магчымасць успрымаць еднасць чалавека і акаляючай рэчаіснасці як адзіную цэласнасць з усім. Вершы, балады, паэмы паэта – антыэгаістычныя. Яго лірычнае “я” нібы зліваецца з унутраным светам чытача, яго пачуцці перадаюцца чытачу і успрымаюцца апошнім як свае асабістыя. Індывідуальны вопыт паэта становіцца вопытам чытача, нават калі любоўныя пачуцці яго ў жыцці не захоплівалі ў свой палон.

У вершах пра каханне няма эротыкі, цынічных адносін да жанчыны, ухвалення мімалётных сувязеў.

Ты і я: пралеска ў снах бурану,

Дрэўца вішні ў ярасным агні,

Кропля на спіне Левіяфана,

Радуга на крылах навальніц.

Пад дзевятым валам ветразь ніцы,

Верас, што агнём абняў пярун,

Павуцінка ў пекле навальніцы, -

Адкажы на вуха ўладару,

Як мне здужаць ураган і вецер,

Вечны мой, зацяты, страшны бой?

Як мне, моцнаму, пражыць на свеце

Без цябе, танюткай і слабой?

“Ты і я” [ 4,184]

Паэт не прызнае кахання па разліку. Для любоўнай лірыкі У.Караткевіча характэрны пяшчота, цеплыня, загадкавасць, пранікненне ў тайну сэрца закаханага. Любоў напоўнена паэтычнасцю, што пранізвае ўсе іншыя адцені чалавечых адносін: любоў да маці, родных мясцін, дружбу, таварыства.

Вывад

Удадзімір Караткевіч – яркая творчая індывідуальнасць.І менавіта ім, выдатным майстрам слова, неардынарнай творчай асобе, ганарыцца беларуская паэзія другой паловы ХХ стагоддзя.

Рамантычна-ўздымны пафас, лірычна-экспрэсіўны стыль паэзіі найбольш яскрава выяўлялі склад яго ментальнасці.

Паэтычная творчасць Удадзіміра Караткевіча пазначана смеласцю і арыгінальнасцю пошукаў, якія прывялі да узбагачэння тэматыкі, вобразнага зместу , інтэлектуальнага узроўню нацыянальнага мастацтва слова.

У.Караткевіч адрадзіў традыцыю М Багдановіча, які адным з першых звярнуўся да вобразаў беларускай гісторыі, імкнуўся ў сваёй нізцы “старая Беларусь”згадаць “аб прадзедах сваіх, - аб горы, радасцях і аб прыгодах іх”.

Творы у.Караткевіча з захапленнем чытаюць розныя людзі, рознага густу,але і знойдзецца самы удзячны водгук у маладых сэрцах. Ён сам быў да скону сваіх дзён надта малады па натуры і ведаў, чым крануць маладыя душы.

Хто сказаў, што патрэбныя слёзы?

Хто сказаў, што розны наш лёс,

І таму, што насы ў нас розныя,

Ты павінен разбіць мне нос?

Хай ён нюхае лепей кветкі

Ці каханай сваёй валасы.

Месца хопіць для ўсіх на палетках,

І на ўсіх хопіць весняй красы.

Гімн яднання. Магутныя гукі

Ап’яняюць нас, як віно.

Браты!

Сплятайце рукі!

Шчасце для ўсіх адно.

“Сплятайце рукі” [ 4, 351]

У адным інтэрв’ю У.Караткевіч сказаў: “Кожнаму дадзен свой дыяпазон. А вось ці зможа пісьменнік зрабіць што – небудзь значнае ва ўсіх напрамках сваёй творчасці – гэта залежыць ад таленту і ад лёсу”. Талент і лёс прадвызначылі ўсім творам У.Караткевіча доўгае жыццё.

Літаратура

1.  Андранюк С. Пісьменнікі.Кнігі: літ.-крытыч. артыкулы. Мн.:Маст.літ.,1997.-319с.

2.  Бельскі А.І. Класікі і сучаснікі . Мн:Аверсэв, 2005.-352с.

3.  Ішчанка Г.М. Уладзімір Караткевіч.Мн.: Аверсэв, 2005.-207с.

4.  У.Караткевіч. Збор твораў: у 8 т. Т.1. Мн.: Маст.літ., 1987.-431с.

5.  Навумовіч У.А. Беларуская літаратура. Мн.:Выш.Шк., 2007.-478с.

6.  Русецкі А. Уладзімір Караткевіч Праз гісторыю ў сучаснасць. Мн.: Маст.літ., 2000.-300с.