1.1      Дювлятин сийаси-ярази гурулушун анлайышы вя формалары

Щяр бир дювлятин яразиси йерлярдя идаряетмянин тяшкили, дювлятин функсийаларынын щяйата кечирилмяси мягсяди иля инзибати вя сийаси ящямиййятили щиссяляря бюлцнмцшдцр. Дювлятин бу тяркиб щиссяляри айры-айры юлкялярдя мцхтялиф ъцр адландырылыр. Мясялян, районлар, штатлар, яйалятляр, кантонлар вя с. Дювлятин бу шякилдя яразисинин щиссясяляря бюлцнмяси дювлятин сийаси-ярази гурулушуну тяшкил едир.

Дювлят щцгуг нязяриййясиня мялумдур ки, дювлятин формалары дедикдя 3-башлыъа цнсцр нязярдя тутулур: Идарячилик формасы, сийаси-ярази гурулуш формасы, сийаси режим.

Дювлятин сийаси-ярази гурулушу формасы-Дювлятин вя онун тяркиб щиссяляри арасында, дювлят щакимиййятинин бюлэцсц цзря, мяркязи вя йерли органлар арасында гаршылыглы мцнасибятлярин характерини ашкар едян милли вя инзибати ярази гурулушудур. 1

Дювлятин сийаси-ярази гурулушу формасы ашаьыдакылары ящатя едир.

-              Дювлятин дахили структурларынын щансы щиссялярдян ибарят олмасы;

-              Дювлятин тяркиб щиссяляринин щцгуги статусу вя онларын органларынын гаршылыглы мцнасибятляринин характери;

-              Мяркязи вя йерли дювлят органлары арасында мцнасибятлярин характери вя с.

Узун мцддят щцгуг ядябиййатында сийаси-ярази гурулушу анлайышы явязиня цмумляшдириъи ифадя кими «Дювлят гурулуш формасы» термини ишлядилмишдир. Лакин гурулуш сюзц чохмяналы олдуьундан бу термин тянгидя мяруз галмышдыр. Чцнки дювлят гурулушу анлайышы эениш мянада баша дцшцлцр, бу щям дювлятин сийаси-ярази гурулушуну, дювлят органларанын системини вя с. ящатя едир. Сонралар бязи ядябиййатларда «дювлят гурулушу» анлайышы «кцтляви щакимиййятин ярази тяшкили» анлайышы иля явяз едилмишдир. Лакин «кцтляви щакимиййятин ярази тяшкили» щаггында фясиля щямдя йерли юзцнцидаряетмянин ярази тяшкилиня аид мясяляляр дахил едилмишдир. Лакин мялум олдуьу кими йерли юцзцнцидаряетмя дювлят щакимиййяти системиня дахил дейилдир.

Бцтцн бунлары нязяря алараг йухарыда гейд олунан терминляр явязиня «дювлятин сийаси-ярази гурулуш формалары» вя «дювлятин сийаси-ярази тяшкилинин формалары» сюз бирляшмяляринин истифадя едилмяси даща мягсядя уйьундур.

Щцгуг ядябиййатында дювлятин ясас ики сийаси-ярази гурулуш формасы фяргляндирилир: Унитар вя Федератив дювлят. Бязян Конфедерасийада айрыъа дювлят формасы кими фяргляндирилир. Лакин Конфедерасийа дювляти сяъиййяляндирян бцтцн яламятляря малик олмадыьындан ону гяти шякилдя айрыъа бир дювлят формасы кими гиймятляндирмяк олмаз. Беля ки, Конфедерасийа мцстягил суверен дювлятдяр тяряфиндян юз цмуми вязифя­лярини ялагяляндирилмиш формада щялл етмяк мягсяди иля йарадылан бирлик формасыдыр.1 Конфедерасийалар мцвафиг мцгавиляляр ясасында форма­лашыр. Бурайа дахил олан дювлятляр юз дахили, бязян щятта хариъи мцстягиллийини тамамиля сахлайыр вя мцстягил щярякят едирляр. Онларын йаранмасы бир гайда олараг хариъи тясир алтында баш верир. Чох вахт бу мцщарибя тящлцкяси иля баьлы олур. Конфедерасийаларын ашаьыдакы хцсу­сий­­йятлярини эюстярмяк олар.

- Конфедерасийаларын мяркязи щакимиййят органлары, ващид Конститусийасы, вятяндашлыьы, ващид валйутасы олмур.

- Конфедерасийанын органлары иттифагын бцтцн цзвляри цчцн императив (мяъбури) щакимиййятя малик олмур. Иттифага дахил олан цзвлярин щяр бирини али щакимиййят органы мяркязи органын мцвафиг гярарыны тясдиг етдикдян сонра о, иъра цчцн мяъбури характер алыр.

- Конфедерасийа субйектляри онун тяркибиндян чыхмаг щцгугуна маликдирляр. Федерасийадан фяргли олараг, Конфедерасийада сессесийа ъящди сепаратчылыг, гийам кими дейил, конфедерасийа субйектинин иттифаг мцгавилясини позмасы кими гиймятляндирилир.

- Конфедерасийада суверинитет Конфедерасийанын цзвц олан дювлятляря мяхсусдур. Фактики олараг, Конфедерасийанын суверенлийи бейнялхалг щцгуг тяряфиндян танынмыр, чцнки онлар суверен щакимиййятинин щяйата кечирилмяси цчцн яразийя вя ящалийя малик дейил.

- Конфедерасийаларда йалныз мцгавиля иля нязярдя тутулан цмуми вязифялярин йериня йетирилмяси цчцн дювлят органлары йарадылыр. Лакин ващид мящкямя органлары олмур.

- Конфедерасийанын бцдъяси иттифаг цзвляринин кюнцллц юдямяляри щесабына йарадылыр. Конфедерасийа органлары верэи гоймаг, мяъбури пул юдямялярини мцяййян етмяк сялащиййятляриня малик дейил.

 Щазырда дцнйада конфедерасийа йохдур. Лакин бязи ядябиййатларда Авропа бирлийи Конфедерасийа кими эюстярилир. Тарихян конфедерасийаларын бир сыра нцмуняляри олуб: 1815-1866 алман иттифагы, 1776-1787АБШ, 1815-1848 Исвечиря иттифагы вя с. Конфедерасийа йарат­маг ъящди дцнйанын мцхтялиф реэионларында ХХ-ясрдя дя мювъуд олуб. Мисал олараг, Гамбийа вя Сенегалын бирляшдийи Сенегамбийа Конфедерасийасы эюстяриля биляр.

Конфедерасийаларын тарихи тяърцбяси эюстярир ки, Конфедерасийа адятян мцвяггяти характер дашыйыр. Сонда Конфедерасийа йа Феде­расийа чеврилир, йа да мцстягил дювлятлярин йаранмасы иля нятиъялянир.

Гейд олундуьу кими дювлятин сийаси-ярази гурулушунун ясас формаларындан бири дя унитар дювлятдир. Унитар дювлят- яразиси инзибати ярази ващидляриндян ибарят олан ващид дювлят формасыдыр. Федерасийа унитар дювлятдян ашаьыдакы ъящятляриня эюря фярглянир.

- Федерал щакимиййят органлары вя федерасийа субйектляри арасында сялащиййятлярин конститусион, мцгавиляви, конститусион-мцгавиляви бюл­эцсц;

- Федерасийа субйектляринин ярази бцтювлцйцнц тямин едилмясинин конститусион тяминатынын нязярдя тутулмасы;

- Федерасийа субйектляринин онлара аид олан сялащиййятлярин щяйата кечирилмясиндя сярбястлийи;

- Федерасийа субйектлярини умумдювлят мясяляляринин щяллиндя иштирак етмяси;

- Федерасийа субйектляри юз иъраедиъи, ганунвериъи вя мящкямя органларына малик олмасы вя с.

Мцасир дюврдя дювлятин сийаси-ярази гурулушунун формаларынын инкишафынын мцщцм истигамятляриндян бири дя унитаризмин вя федера­лизмин позитив ъящятляриндян, цстцнлцкляриндян истифадя едилмясиня йю­нялиб. Беляликля, дювлятин сийаси-ярази гурулушуну кечид формасы олан Реэионалист дювлятляр йараныр. Бу просес юзцнц даща чох Испанийада вя Италийада эюстярир. Диэяр дювлятлярдян фяргли олараг, Италийа вя Испа­­нийада юлкянин бюлцндцйц бцтцн ярази ващидляриня мцхтариййят верилиб. Дювлят беля мухтар гурумларын мяъмусундан ибарятдир. Федератив дювлятлярдя олдуьу кими реэионларын юз ганунвериъи вя иъра щакимиййяти органлары вар. Лакин унитар дювлятлярдя олдуьу кими. Реэионларын юз Конститусийасы йохдур. Эюрцндцйц кими, реэионалист дювлятляр мцяййян мянада унитар дювлятлярдян, федератив дювлятя кечид формасы кими характеризя олуна биляр.


Информация о работе «Федерасийа – дювлятин сийаси-ярази гурулушунун тязащцр формасы кими»
Раздел: Государство и право
Количество знаков с пробелами: 78733
Количество таблиц: 0
Количество изображений: 0

0 комментариев


Наверх