Антропологиялық психология;

1. антропологиялық психология;

2. кросс-мәдени психология.

Антропологиялық этнопсихология халықтардың териториясына байланысты қарастырады.

Кросс-мәдени психология мәдениеттеріне байланысты қарастырады.

Этнопсихология ғылыми теориялық пән. Оның пәні – этникалық сана функцияларының және этникалық қатынастар дамуының психологиялық аспектілері.

XIX ғасырда этнопсихологияняң идеялары «халықтар психологиясы» соңына таман дамыды. Олардың өкілдері М. Лацарус, Х. Ентейнталь, В. Вундт болды.

Этнопсихологияның ең негізгі категориясы – этнос. Этнос бір-бірімен ұзақ бірлесіп өмір сүру тәжірибелеріне ие болған. Сақтанып қалған дәстүрлері, жалпы зіндік сана-сезімі бар әлеуметтік макроорганизім болып табылады. Бұл тарихи қалыптасуын, тұрақты жинақталған адамдар қоғамы. Олардың тұрақтылығы, нақты табиғи қоршаған ортасы, нақты климат географиялық жері бар.

Қандай да бір этносқа тән адамдар да өздеріне тән, өмірді қабылдаулары мен әлеуметтік қатынастарда нақты психологиянң - әлеуметтіңстереотиптері бар. Этностың барлық шығу тегі мен байланысып жатқан мүшелері – тірі макроорганизім жасайды. Этностың алғашқы даму сатылапрында адамдар рефлексияға дейінгі жағдайда болады, яғни өзіндік қорғаныс инстинкті не айтады, солайша санасыз жүреді, әркім өздерінің жұмысының қауіпсізігімен қолайлығын қамтамасыз етеді.

Этнос жас және күшті болған сайын, өмірлік маңызды функциялардың барлығын басынын кешіреді, сыртқы қауіпсіздікті сақтайды, жауларын жеңеді, өз санын көбейтеді.

Этнопсихологияның пәні әртүрлі этникалық қауымдастықтар өкілдері психикаларының көріну ерекшеліктері. Бірақ бұлғылым әртүрлі көзқарастар әсерінен мазмұны мен негзгі феномендерін өзгерте жүріп, қалыптасты.

Ұзақ уақыт бойы этнопсихологияның жалпы категориясы – күнделікті өмірден алынатын психологиялық жиналымдар болды. Ұлттың псхололгиялық жиынтығы – жеткілікті түрде талданатын анықтамаларға жатады дейдің.

Этнопсихологияның ғылыми ретіндегі міндеттері:

1 Нақты этникалық қауымдастықтың өкілдерінің ұлттың психологиялық ерекшеліктерін қалыптасуының факторлары мен шығу кездері туралы мәліметтердің жан-жақты, жалпыласу. Оның негізінде ұлттар мен халықтардың әлеуметтік – саяси, экономикалық, тарихи және мәдени дамуының ерекшелігін анықтау.

2. Адамдардың ұлттың психикасының мотивациялық сферасын, оның көрінуіне алдау және жалпылау мақсатында ерекшелігін зерттеу. Бұл ерекшеліктер нақты этникалық болып табылады.

Негізгі мәселелер: ұлттық психика түсінігі, ұлттық психика адамдардағы мазмұны, ұлттық – психологиялық құбылыстардың қалыптасу факторлары, ұлттық психологиялық ерекшеліктер мазмұны. Адамзат, адамдар қауымдастығы, топ, этнос, ұлт, ұлттық сана, ұлттық қызығушылықтар мен құндылықтар, ұлттық мәдениет, ұлттық тіл, ұлттық қатынас, «Біз » және «Олар», этносы психологиялық қорғау;

Этникалық қауымдастық – тарихи даму бірлігі, территориясы, тілі, мәдениеті сияқты белгілнрімен бірлескен адамдар бірлестігі. Этникалық қауымдастық болуы толықтылықтың «Біз» ұғымының «Олар» ұғымымен ашылатын саналы қабылдануы.

Ұлттық психика – адамдардың қоғамдық санасының негізгі бөлімі. Қоғамдық психологияның ең маңызды компоненті. Ол адамдардың мінез-құлқы мен әрекеттерінде шынайы түрде көрінеді – олардың санасының барлық формаларын жинақтайды саясатты, құқық, мораль, дін, ғылыми, шығармашылық және философиялық.

Этникалық психология – адамдардың этникалық психикасын зерттейтін әлеуметтік психологияның бөлімі.

Объектісі - әр-түрлі этникалық қауымдастықтар.

Пәні - әр-түрлі этникалық қауымдастықтардағы ұлттық психологиялық құбылыстар мен процес-ң көріну ерекшеліктері.

Ұлттық психиканың қалыптасу факторлары – психиканың пайда болуы мен функционалдануын негіздейтін ерекшеліктері.

Категориялары – зерттейтін нақты құбылыстар мен процестер.

Ұлттық психика ұлттық бағдарлар мен ұлттық стериотиптер механизм-н көрінеді.

Ұлттық – психологиялық феномендерде нақты қасиеттері болады. Олар заңдылықтардың көріну ерекшеліктерін бейнелейді:

-                     барлық басқа психикалық құбылыстарға детерминация жасай алу қабілеті; (әрбір ұлт-қорш.)

-                     күрделі әр-түрлілік ( әр қауымдас-а құб-р, процес-ң, жағдай-ң,өзара әрекеттің, өзара қатынас ерекше сипаттамалары бар, оларды қаб-у, зерттеу, түсіну, өте күрделі).

-                     Олардың әр-түрлілігін бір жалпыға әкелу мүмкін емес ( әр-түрлі қауым-ң өкілдерінің психиканы көрсетуде өз ерекш-і бар).

-                     ҰПҚ зерттеу принциптері - олардың дамуында тарихи жағдайларды есепке алу принципі; әлеуметтік топ, басқа кластарда оларды талдау принципі, олардың әр-түрлілігінің көрінулерін есепке алу принципі;

5. Тұлғаның психология-педагогикалық диагностикасының саласындағы зерттеу ерекшелігі. Психодиагностика – психологиялық диагнозді өңдеу және қою мәселесімен айналысатын ғылым. Психодиагностика – адам психикасын «құралды» бағалауға мүмкіндік беретін тесттер жиынтығы. Психодиагностика – тұлға тұтастығының индивидуалды ерекшеліктеріне белгілі заңдылықтардан баратын ойлаудың ерекше формасы.

Сонымен, психодиагностика диагноз қою және болжамдау үшін қажет, яғни белгілер қатары бойынша психолог қандайда бір мінез-құлықтың себебі болған психикалық қасиеттерді анықтайды.

Психологияда психодиагностикалық әдістемелердің көптеген классификациясы бар.

С.Л. Рубинштейн классификациясы:

Негізгі зерттеу әдістері:

1.                 Бақылау:

-                     тікелей (адамды),

-                     жанама (адам іс-әрекетінің нәтижесін),

-                     сыртқы (объективті).

2.                 Эксперимент:

-                     лабораториялық (модельденген);

-                     табиғи (кәсіби іс-әрекет барысында);

-                     қосалқы (анкета, әңгімелесу);

-                     үйрету бойынша.

Зерттеудің ерекше түрлері: