Ìeòaöèä-ÁAÇ accoöèaòòaðûíûң æeì- øөï äaқûëäaðûíûң өcó³íe, өí³ìä³ë³ã³íe әceð³

102940
çíàêîâ
4
òàáëèöû
22
èçîáðàæåíèÿ

Қaçaқcòaí Ðecïóáëèêacûíûң á³ë³ì æәíe ғûëûì ìèíècòðë³ã³

Әë-Ôaðaáè aòûíäaғû Қaçaқ ұëòòûқ óíèâeðcèòeò³

«Қoðғaóғa æ³áeð³ëä³»

Aíaëèòèêaëûқ, êoëëoèäòûқ xèìèÿ

æәíe cèðeê ýëeìeíòòeð òexíoëoãèÿ

êaôeäðacûíûң ìeңãeðóø³c³

x.ғ.ä., ïðoôeccoð_____________ Òacèáeêoâ X.C

"___"__________2015 æ

«Ìeòaöèä-ÁAÇ accoöèaòòaðûíûң æeì- øөï äaқûëäaðûíûң өcó³íe, өí³ìä³ë³ã³íe әceð³» òaқûðûáû áoéûíøa

ÄÈÏËOÌÄÛҚ ÆҰÌÛC

ìaìaíäûғû 5Â072100 – "Oðãaíèêaëûқ çaòòaðäûң

xèìèÿëûқ òexíoëoãèÿcû"

Oðûíäaғaí                                                                  Òóðcûíáeêoâa Ï.A

Ғûëûìè æeòeêø³,

x.ғ.ä., äoöeíò                                                     Ec³ìoâa O.A.

Íoðìa áaқûëaóøû

PhD, aғa oқûòóøû                                            Äaóëeòáaé A.

Aëìaòû, 2015

ÐEÔEÐAÒ

Äèïëoìäûқ æұìûc ... áeòòeí, ... cóðeòòeí, ... êecòeäeí òұðaäû æәíe ... әäeáèeò êөç³ қoëäaíûëғaí.

Òүé³í cөçäeð: áeòò³ê êeð³ëó, æұғó, áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòað (ÁAÇ), ãèäðoôèëüä³ æәíe ãèäðoôoáòû áeòòeð, xëoðoôèëë, áaêòeðèaöèäò³ê aêòèâò³ë³ê.

Çeðòòeó íûcaíäaðû: ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí ãèäðoxëoðèä³ (ìeòaöèä), aíèoíäû ÁAÇ – íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòû (ÄÄCNa), èoícûç ÁAÇ – oêcèýòèëäeíãeí èçooêòèëôeíèë³ (OÏ-10), òoïûðaқ.

Çeðòòeó қoíäûðғûëaðû: òoðçèoíäû òaðaçû, ãoíèoìeòð ËÊ-1, òeìïeðaòóða ұcòaéòûí êaìeða, cïeêòðoôoòoìeòð.

Æұìûcòûң ìaқcaòû: ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí xëoðèä³ (ìeòaöèä),  áeòò³ê aêòèâò³ çaòòað æәíe ìeòaöèä- ÁAÇ êoìïëeêcòeð³í³ң aðïa äaқûëûíûң  өí³ìä³ë³ã³ìeí çaëaëäaíóûía әceð³í çeðòòeó. Ìeòaöèä, ÁAÇ æәíe oëaðäûң қocïaëaðûíûң cұéûқ-ãaç ôaçaaðaëûқ øeêaðacûíäa áeòò³ê êeð³ëó æәíe æұғó қaá³ëeòò³ë³ã³í aíûқòaó.

Ïðaêòèêaëûқ ìaңûçäûëûғû: ìeòaöèä, ÁAÇ æәíe oëaðäûң êoìïëeêcòeð³í aóûëøaðóaøûëûқ äaқûëäaðû өí³ìä³ë³ã³í aðòòûðóäa қoëäaíó.

ÐEÔEÐAÒ

Äèïëoìíaÿ ðaáoòa cocòoèò èç ... còðaíèö, ... ðècóíêoâ, ... òaáëèö, cïècoê ëèòeðaòóðû âêëþ÷aeò ... ècòo÷íèêoâ.

Êëþ÷eâûe cëoâa: ïoâeðxíocòío-aêòèâíûe âeùecòâa (ÏAÂ), ïoâeðxíocòíaÿ aêòèâíocòü, cìa÷èâaíèe, ãèäðoôèëüíûe è ãèäðoôoáíûe ïoâeðxíocòè, xëoðoôèëë, áaêòeðèaöèäíaÿ aêòèâíocòü.

Oáüeêòû èccëeäoâaíèÿ:ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí ãèäðoxëoðèä (ìeòaöèä), aíèoíoâûé– äoäeöèëcóëüôaò íaòðèÿ (ÄÄCNa), íeèoííûé – oêcèýòèëèðoâaííûe aëêèëôeíoëû (OÏ-10), ïo÷âa.

Aïïaðaòóðû èccëeäoâaíèÿ: Âecû òoðçèoííûe, ãoíèoìeòð ËÊ-1, cïeêòðoôoòoìeòð, êaìeða òeðìocòaò.

Öeëü ðaáoòû: èccëeäoâaíèÿ âëèÿíèe äoäeöèëcóëüôaò íaòðèÿ, ãèäðoxëoðèä ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèía (ìeòaöèä), ïoâeðxíocòío-aêòèâíûx âeùecòâ è èx accoöèaòoâ ía âcxoæecòü ceìÿí ÿ÷ìeíÿ.  Èçó÷eíèe ïoâeðxíocòíûx câoécòâ  ìeòaöèäa,  è eão accoöèaòoâ c ÏAÂ-oì è ía ãðaíèöe ðaçäeëa æèäêocòü – ãaç è òâeðäoe-æèäêocòü.

Ïðaêòè÷ecêoe ècïoëüçoâaíèe: ècïoëüçoâaíèe ìeòaöèäa, ÏA  è èx êoìïëeêcû ía âcxoæecòü ceìeía çëaêoâûx êóëüòóð.

ABSTRACT

Diploma thesis consists of 65 pages, 19 figures,4 tables. Bibliography includes 87 sources.

Keywords: superficially are active substances (SAS), superficial activity, moistening, adsorption, hydrophilic and hydrophobic surfaces, bactericidal activity.

Research objects:metacide, sodium dodecyl sulphate, OP-10, soil.

Research equipments: scales torsion, goniometer LK-1, spectrohtotometer, camera thermostat.

Aim of work: receiving new bactericidal complexes, researches influence of sodium of a humate, metacide, surface-active substances and them complexes on viability of barley.

Practical use: Uses of a humate of sodium, metacide, SA and them complexes on viability seeds of cereal cultures.

ÌAÇÌҰÍÛ

ÍOÐÌAÒÈÂÒ²Ê C²ËÒEÌEËEÐ ...................................................................6

AÍÛҚÒAÌAËAÐ ...........................................................................................7

ÁEËòËEÓËEÐ ÆӘÍE ҚÛCҚAÐÒÓËAÐ ....................................................8

ʲвCÏE9

1 ӘÄEÁÈ ØOËÓ 11

2 ÒӘƲÐÈÁEË²Ê ÁӨË²Ì 24

2.1 Çeðòòeó íûcaíäaðû .................................................................................24

2.2 Çeðòòeó әä³còeð³ .......................................................................................25

2.2.1 Æeò³ëä³ð³ëãeí Âèëüãeëüì òәc³ë³ áoéûíøa áeòò³ê êeð³ëóä³

өëøeó әä³còeìec³ ................................................................................25

2.2.2 Æұғó қaá³ëeò³í aíûқòaó әä³còeìec³ 26

2.2.3 Òeìïeðaòóða ұcòaéòûí êaìeðaäa acòûқ äaқûëäaðûíûң                                өí³ìä³ë³ã³ ìeí çaëaëäaíóûí aíûқòaó 28

2.2.4 Æaïûðaқòaғû xëoðoôèëë құðaìûí aíûқòaó 29

3 ÍӘÒÈÆEËEÐ ÆӘÍE OËAÐÄÛ ÒAËҚÛËAÓ ..........................................31

ҚOÐÛÒÛÍÄÛ47

ÏAÉÄAËAÍҒAÍ ӘÄEÁÈEÒÒEРҲDz̲48

ÍOÐÌAÒÈÂÒ²Ê C²ËÒEÌEËEÐ

Äèïëoìäûқ æұìûcòa òөìeíäeã³ còaíäaðòòaðғa c³ëòeìeëeð қoëäaíûëäû:

ÃOCÒ 7.1-84 - Äeðeêíaìaëaðғa c³ëòeìeëeð.

ÃOCÒ 7.54-88 – Ғûëûìè-òexíèêaëûқ құæaòòaìaëaðäa çaòòað ìeí ìaòeðèaëäaðäûң қacèeòòeð³ òóðaëû caíäûқ ìәë³ìeòòeð.

ÃOCÒ 8.417-81 - Өëøeì á³ðë³êòeðä³ қaìòaìacûç eòeò³í ìeìëeêeòò³ê æүée. Ôèçèêaëûқ øaìaëaðäûң á³ðë³êòeð³.

ÃOCÒ 1770-74 – Ëaáoðaòoðèÿëûқ өëøeã³ø øûíû ûäûcòað. Öèëèíäðëeð, ìeíçóðêaëað, êoëáaëað, cûíaóûқòað. Æaëïû òexíèêaëûқ øaðòòað.

ÃOCÒ 7.12-93 – Aқïaðaòòûқ, ê³òaïxaíaëûқ æәíe áacïa æұìûcòaðû áoéûíøa còaíäaðòòað æүéec³. Ғûëûìè-çeðòòòeó æұìûcû áoéûíøa eceï. ϳø³íäeóä³ң құðûëûìû ìeí eðeæec³.

ÃOCÒ 6709-72 – Äècòèëäeíãeí có.

        ÒÓ 9392-010-41547288-2000 – Ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí ãèäðoxëoðèä³.

       ÒÓ 6-09-10-1405-79 – Íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòû.

ÃOCÒ 8433-81 - OÏ-10 (oêcèýòèëäeíãeí èçooêòèëôeíèë³).

AÍÛҚÒAÌAËAÐ

Áeòòiê-aêòèâòi çaò (ÁAÇ) – ãèäðoôèëüäiê áөëiêòeí æәíe ãèäðoôoáòûқ êөìiðcóòeê ðaäèêaëûíaí òұðaòûí, құðûëûcû äèôèëüäi áoëûï êeëeòií, ôaçaaðaëûқ áөëó áeòòeð³íäe áeòò³ê êeðiëóäi òөìeíäeòeò³í çaòòað.

Äècïeðcò³ê æүée – êeì äeãeíäe eê³ ôaçaäaí òұðaòûí æәíe á³ð³íø³ (äècïeðcò³ê ôaça) ê³íø³ ôaçaäa (äècïeðcò³ê oðòa). Ұcaқ áөëøeêòeð òүð³íäe òaðaëғaí ãeòeðoãeíä³ æүéeëeð.

Áeòò³ê êeð³ëó – á³ðëiê áeòò³ қaéòûìäû èçoòeðìèÿëûқ òүçóãe æұìcaëaòûí áeòòiê ýíeðãèÿ.

Æұғó – үø ôaçacûíûң øeêaðacûíäa æүðeò³í ôèçèêaëûқ құáûëûc. Æұғó êeç³íäe cұéûқòûқ ìoëeêóëaëaðû қaòòû äeíeí³ң ìoëeêóëaëaðûìeí әðeêeòòec³ï, cұéûқòûқ áeòêe æaéûëaäû.

            Ãèäðoôoáèçèöèÿ – æұғóäûң íaøaðëaóû;

            Ãèäðoôèëüèçaöèÿ – æұғóäûң  æaқcaðóû;

Òoïûðaқòûң c³ң³ðó êeøeí³ (ÒCÊ) – òoïûðaқòa ëaéëû òұíáa áөëøeêòeð³, ìoíòìoðèëoíèò cèÿқòûìèíeðaëäað æәíe oðãaíèêaëûқ çaòòað êөï áoëғaí caéûí, òүá³íäe òoïûðaқòûң c³ң³ðó êeøeí³í құðaéòûí c³ң³ð³ëãeí èoíäaðäûң æaëïû caíû äa êөï áoëaäû. 0,001 ìì-äeí ê³ø³ c³ң³ðóãe қaá³ëeòò³ áөëøeêòeð æèûíòûғû.

Xëoðoôèëë – êүí cәóëec³í³ң қóaòûìeí ôoòocèíòeç ïðoöec³í ³cêe acûðaòûí өc³ìä³êòeðä³ң æacûë ïèãìeíò³.

ÁEËòËEÓËEÐ ÆӘÍE ҚÛCҚAÐÒÓËAÐ

ÁAÇ – áeòò³ê aêòèâò³ çaò

        Ìeòaöèä (ÏÃÌÃ)– ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí ãèäðoxëoðèä

        ÄÄCNa – íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòû

OÏ-10 – oêcèýòèëäeíãeí èçooêòèëôeíèë

ÊÁAÇ – êaòèoíäû áeòò³ê aêòèâò³ çaò

AÁAÇ – aíèoíäû áeòò³ê aêòèâò³ çaò

ÁÁAÇ –  áeéèoíäû áeòò³ê aêòèâò³ çaò

ÏÝ – ïoëèýëeêòðoëèò

        ÏÝÊ – ïoëèýëeêòðoëèòò³ê êoìïëeêc

ÏÊÊ – ïoëèìeð-êoëëoèäòû êoìïëeêc

ÆÌҚ – æoғaðû ìoëeêóëaëû қocûëûc

ÌÒÊÊ – ìèöeëëa òүç³ëó êðèòèêaëûқ êoíöeíòðaöèÿcû

CEÏ – cóäa eð³ã³ø ïoëèýëeêòðoëèò

ʲвCÏE

Қaç³ðã³ òaңäa òexíoëoãèÿëûқ үäeð³còeðä³ң қaðқûíäûëûғûí aðòòûðó қaç³ðã³ xèìèÿ ғûëûìûíûң áacòû ìәceëeëeð³íe æaòaäû.

Қaç³ðã³ êeçäe aíòèáaêòeðèaëäûқ қacèeòòeð³íe ceáeïø³ ïðeïaðaòòað ìaңûçû çoð.Oëað xaëûқ øaðóaøûëûғûíûң áaðëûқ caëacûíäa êeң қoëäaíûcқa èe.

Áeòò³ê aêòèâò³ çaòòað æәíe ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí xëoðèä íeã³ç³íäeã³ ÁAÇ êoìïëeêcòeðä³ aóûë øaðóaøûëûғûíäa қoëäaíó ìaңûçäû oðûí aëaäû. Ocûғaí áaéëaíûcòû áeëã³ë³ êaòèoíäû ïoëèìeð-ìeòaöèä ïeí òaáèғaòû әðòүðë³, ÿғíè aíèoíäû DDCNa,èoíäû eìec-Òâèí-80 áeòò³ê aêòèâò³ çaòòaðäaí òұðaòûí êoìïoçèöèÿëaðäûң áeòò³ê қacèeòòeð³ қaðacòûðûëäû. ÁAÇ-äûң æeêe-æeêe êoìïoíeíòòeð³í³ң æәíe Ìeòaöèä-ÁAÇ accoöèaòòaðûíûң aðïa äaқûëäaðûíûң өí³ìä³ë³ã³íe,çaëaëäaíóûía әceð³ қaðacòûðûëäû.

Êoìïoçèöèÿëûқ ÁAÇ-äaðäû xaëûқ øaðóaøûëûғûíäaғû  êөïòeãeí caëacûíäa қoëäaíóû үø³í ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí ãèäðoxëoðèä³- íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòû, ïoëèoêcèýòèëeícoðáèòaí ìoíooëeaòû Òâèí- 80 êoìïoçèöèÿëaðûíûң áeòò³ê êeð³ëó³, æұғó қaá³ëeò³ cèÿқòû ôaçaaðaëûқ øeêaðaäaғû қacèeòòeð³ çeðòòeëä³.

1 ӘÄEÁÈ ØOËÓ

Êoëëoèäòû ÁAÇ íaøað eð³ã³øò³ã³ìeí æәíe æaíacó øeêòeã³ áeòê³ қaáaòқa ìoëeêóëaëað áaғûòòaëûï, aäcoðáöèÿëaíó caëäaðûíaí áeòò³ê æәíe ôaçaaðaëûқ êeð³ëóä³ òөìeíäeòó қaá³ëeòò³ã³ìeí cèïaòòaëaäû. Қoëëoèäòû ÁAÇ ìèöeëëa òүçó³ үø³í, á³ð³íø³äeí, oíûí, êұðaìûíäa cóäaғû eð³ã³øò³êò³ òөìeíäeòeò³í үëêeí êөì³ðcóòeêò³ ðaäèêaëû, eê³íø³äeí, oíûң eð³ã³øò³ã³í æoғaðûëaòaòûí ïoëþcò³ã³ êүøò³ òoáû áoëóû êeðeê. Құðaìûíäaғû ðaäèêaëäa êөì³ðòeê aòoìû 7-äeí aç áoëca, oíäaғû әëc³ç ïoëþcò³ òoï ìèöeëëa òүçóãe êeäeðã³ êeëò³ðeä³. Êөïòeãeí êoëëoèäòû ÁAÇ үø³í, ìûcaëû, құðaìûíäaғû oêcèýòèëeíäeíãeí cïèðòò³í, caíûía, ÿғíè ìoëeêóëaäaғû ãèäðoôèëüä³ áөë³êêe қaðaìacòaí, êөì³ðcóòeêò³ ò³çáeêòeã³ êөì³ðòeê caíû 748-äeí acқaíäa ғaía ìèöeëëa òүç³ëeò³íä³ã³ áeëã³ë³.

Eð³ò³íä³äeã³ êoëëoèäòû ÁAÇ áeòò³ê êeð³ëóä³ң êoíöeíòðaèèÿғa òәóeëä³ë³ã³í cèïaòòaéòûí èçoòeðìa áeòò³ê êeð³ëóä³ң êeìó³í êөðceòeò³í òүçó cûçûқòaí, Øèøêoâcêèé òeңäeó³ìeí өðíeêòeëeò³í қècûқ cûçûқ áөë³ã³íeí æәíe aácöècca oc³íe ïaðaëëeëü êóé³íäe қaëaòûí, êoíöeíòðaöèÿcû ÊÊÌ-íeí æoғaðû áoëaòûí áөë³êòeí òұðaäû. Ocû coңғû áөë³êòe áeòò³ê êeð³ëó өçãeð³cc³ç қaëaäû, өéòêeí³ oғaí қocûëғaí êoëëoèäòû ÁAÇ eð³ò³íä³ — aóa æaíacó øeã³íäe aäcoðáöèÿëaíáacòaí, eð³ò³íä³ ³ø³íäe ìèöeëëa òүçeä³. Aë êoëëoèäòû ÁAÇ êoëëoèäòû eð³ã³øò³ê áeðìece, oíäa oíûң ocû òүçó cûçûқòû áөë³ã³ æoғaðғû êoíöeíòðaöèÿëû æaққa ûғûcaäû. Ocû aéòûëғaíäaðғa oðaé êoëëoèäòû ÁAÇ aíèoíäû, êaòèoíäû æәíe èoíäû eìec áoëûï íeã³çã³ үø òoïқa áөë³íeä³ [1].

ÁAÇ-äûң äèôèëüä³ èoíäaðûìeí ÏÝ-í³ң әðeêeòòecó³ ïoëèìeðë³ ò³çáeêò³ң ãèäðoôoáòûëûқ қacaèeò³í³ң өcó³íe, ïoòeíöèaë ìeí òûғûçäûқòûң òөìeíäeó³íe æәíe eð³ò³íä³ ëaéëûëûғûíûң æoғaðëaóûía aëûï êeëeä³.Áұë ðeaêöèÿ өí³ìäeð³ aca eðeêøe ôèçèêo-xèìèÿëûқ қacèeòêe èe áoëғaíäûқòaí ìaêðoìoëeêóëaëû қocûëûcòûң æaңa êëaccûí òүç³ï, oëaðäûң ïðaêòèêaëûқ ïaéäaëaíóûíäa ìүìê³íä³êòeðä³ң êeң cïeêòð³ìeí қaìòaìacûçäaíäûðaäû [2-3].

Ïoëèìeðë³ ýëeêòðoëèòòeðä³ң ÁAÇ-äaðìeí әðeêeòòecó ïðoöecc³ aқóûç, ïoëèқûøқûë, ïoëèíeã³ç æәíe ïoëèaìôoëèòòeðä³ң ìûcaëûíäa æeòê³ë³êò³ äәðeæeäe çeðòòeëãeí.Cәéêec êeëeò³í äeòeðãeíòòeð ìeí ïoëèýëeêòðoëèòòeð қocïacûíûң ìұíäaé cèïaòû ïoëèýëeêòðoëèò ìoëeêóëacû ìeí ÁAÇ-äûң äèôèëüä³ èoíäaðû aðacûíäa ýëeêòðocòaòèêaëûқ êoíòaêòûң ïaéäa áoëóûìeí òүc³íä³ð³ëeä³ [4-5].

ÁAÇ-äûң äèôèëüä³ èoíäaðûí ÏÝ ìaêðoìoëeêóëaëaðûìeí ýëeêòðocòaòèêaëûқ áaéëaíûcóû ïoëèìeð èoíäaíғaí aéìaқòaðäa áaéқaëa áacòaéäû, aë êeé æaғäaéäa ìұíäaé ðeaêöèÿ ìүìê³í eìec, á³ðaқ ÁAÇ-äûң êoíöeíòðaöèÿcû æoғaðûëaғaíäa oíûң êөì³ðcóòeê ðaäèêaëäaðû ìeí ïoëèýëeêòðoëèòò³ң çaðÿäòaëìaғaí ìaêðoìoëeêóëaëaðûìeí әðeêeòòecó³í³ң aðқacûíäa ÁAÇ-äûң äèôèëüä³ èoíäaðû áaéëaíûcóû ìүìê³í, áұë äeòeðãeíò äèôèëüä³ èoíäaðûíûң cóììaðëû çaðÿäû ïoëèìeðë³ ò³çáeêêe èe áoëó íәòèæec³íäe ïoëèìeðä³ң cóäa eðó³ æaқcaðaäû. Ìұíäaé íәòèæeëeðãe, èoíäaíó äәðeæec³ øaìaëû áoëaòûí oêòaäeöèëòðèìeòèëaììoíèé xëoðèä³í (OÒÌ) æәíe äeöèëòðèìeòèëaììoíèéä³ң (ÄÒÌ) қûøқûë eð³ò³íä³ëeð³íe (ÏÃÊ) oëèïeïòèäò³ң êaðáoêcèëüä³ òoïòaðûí eíã³çó aëûï êeëeä³. Aëaéäa ÄÒÌ æaғäaéûíäa ïoëèïeïòèäò³ң eðó ýôôeêò³c³ ÁAÇ-äûң OÒÌ-ìeí caëûcòûðғaíäa æoғaðû êoíöeíòðaöèÿëû êeç³íäe áaéқaëaäû. Ìұíäaé құáûëûcòað coíûìeí қaòað cèíòeòèêaëûқ ïoëèìeðëeðëeðäe- ïoëèâèíèë cïèðò³íäe (ÏÂC), ëèâèíèëaöeòaòòa (ÏÂA) æәíe oíûң òóûíäûëaðûíäa òaáûëғaí ëèïeïòèäò³ң ÁAÇ-áeí әðeêeòòecó³ íәòèæec³íäe òүç³ëãeí ïoëèýëeêòðoëèò- 3òұçäû êoìïëeêc³ ÁAÇ-äû aëèôaòòû ðaäèêaëäaðûíûң á³ð-á³ð³ìeí æәíe ìaêðoìoëeêóëÿðëû ò³çáeêò³ң ãèäðoôoáòû aéìaқòaðûìeí òұçäû áaéëaíûcòaðäûң òұðaқòaíóû íәòèæec³íäe òұðaқòû áoëûï øûғaäû  [6-7].

ÏÝ-ÁAÇ accoöèaòòaðûíûң òүç³ëó³íäe ïoëèýëeêòðoëèòòeð ìaêðoìoëeêóëaëaðûíûң, áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòað ìoëeêóëaëaðûíûң ôoðìacûía, çaðÿä áeëã³c³íe, òaáèғaòûía, құðûëûcûía òәóeëä³ ãèäðoôoáòû æәíe cóòeêò³, ýëeêòðocòaòèêaëûқ áaéëaíûcòað қaòûcaäû [8].

Áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòað (ÁAÇ) ìeí ïoëèìeðëeð (ïoëèýëeêòðoëèò) æүéeëeð aðacûíäaғû ìoëeêóëa aðaëûқ әðeêeòòecó, íaíoқұðûëûìäû ïoëèìeðë³ êoìïoçèöèÿëaðäûң òүç³ëó³íe әêeëeä³. Íaíoðeaêòoð ðeò³íäe әðòүðë³ ïðoöecòeð қoëäaíóғa áoëaäû. Êoìïoíeíòeðä³ң êoíöeíòðaöèÿcû, òèïò³ ìoëeêóëaëûқ ìaccacûí á³ëó aðқûëû íaíoìoëeêóëaëûқ ïoëèìeð-êoëëoèäòû êoìïëeêcò³ (ÏÊÊ) өçãeðòóãe áoëaäû. Ocû æұìûcòa қaðaìa-қaðcû çaðÿäòaëғaí ÁAÇ æәíe ïoëèýëeêòðoëèòò³ áað æүéeëeð çeðòòeëãeí. Äèôèëä³ èoíäaðäûң ìaêðoìoëeêóëaìeí ýëeêòðocòaòèêaëûқ æәíe ãèäðoôoáòû әðeêeòòecó³ ÁAÇ-ң ìèöeëëa òүçó êðèòèêaëûқ êoíöeíòðaöèÿcûíûң òөìeí ìәí³íäe áacòaëaòûíû êөðceò³ëä³. Áұë êeçäe ìaêðoìoëeêóëaëaðäa êoíôoðìaöèÿíûң æәíe aãðeãaòòaðäûң ìoðôoëoãèÿëûқ өçãeðó³ ìүìê³í. Ïoëèýëeêòðoëèòò³ң ìèêðoêөëeì³í³ң òoëûқ äeòeðãeíò ìoëeêóëacûìeí қaíûғóû ÏÊÊ ³øê³ ìoëeêóëaëûқ ìèöeëëa òүð³íäe áoëaäû. Êөì³ðcóòeêò³ ðaäèêaëäaðäûң ÁAÇ-ң ìoëeêóëacûìeí ãèäðoôoáòû әðeêeòòecó³ìeí, ïoëèýëeêòðoëèòò³ң  қaðcû çaðÿäòaëғaí òoïøaëaðìeí ýëeêòðocòaòèêaëûқ áaéëaíûcқaí. ²øê³ ôaçaíûң áoëóû ÏÊÊ- ң òүç³ëó³íe eң êeðeêò³ æaғäaé áoëûï òaáûëaäû [9].

Ïoëèýëeêòðoëèò ïeí  ÁAÇ ðeaêöèÿcûí çeðòòeó әä³c³  ìaêðoìoëeêóëaìeí æaëғacқaí ÁAÇ-äûң æaëïû èoíäaðûíûң caíûí áaғaëaóғa  ìүìê³íä³ê áeðeä³. Ïoëèýëeêòðoëèò- ÁAÇ ðeaêöèÿcûí çeðòòeó   [10-11] ìûía æұìûcòaðäa  aðû қaðaé äaìûòûëäû.  Ìұíäa  cûçûқòû ïoëèýëeêòðoëèòò³ң òeð³c çaðÿäòaëғaí  ÁAÇ-ïeí  әðeêeòòecó³ çaðÿäòaëғaí ÁAÇ ïeí  cûçûқòû ïoëèëeêòðoëèòò³ң  èoíäaëғaí áóûíäaðû aðacûíäaғû èoí aëìacó ïoçèöèÿëaðûìeí қaðacòûðaäû.

ÁAÇ-ÏÝ әðeêeòòecó³í çeðòòeóãe aðíaëғaí әä³còeð³í³ң á³ð³ âècêoçèìeòðèÿ áoëûï òaáûëaäû. Ocûëaéøa, íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòûí ÏAҚ eð³ò³íä³ëeð³íe қocқaí êeçäe òұòқûðëûқòûң өcó³ áaéқaëaäû. ÄÄC-òû êaëèé ïoëèâèíèëcóëüôaòû æәíe êaðáoêcèìeòèëöeëëþëoça eð³ò³íä³ëeð³íe қocó òұíáaíûң òүcó³íe aëûï êeëeä³. Áaéқaëaòûí ýôôeêò³ëeðä³ Caèòo ãèäðoôoáòû әðeêeòòecóëeðä³ң íәòèæec³íäe ÏÝ-í³ң äeccoöèaöèÿëaíáaғaí ìoëeêóëaëaðûíäa äeòeðãeíòò³ң aäcoðáöèÿcûìeí òүc³íä³ðeä³.

ÏÝ æәíe èoíoãeíä³ ÁAÇ-äûң әðeêeòòecó³ eð³ò³íä³ ðÍ-íûң òeç өçãeðó³ìeí á³ðãe æүðeä³. Ïoëèìeðë³ қûøқûëäaðäûң íeéòðaëäaíóûíûң òөìeí äәðeæec³ êeç³íäe oëaðäûң eð³ò³íä³c³íe íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòûí eíã³çó eð³ò³íä³ ðÍ-íûң êөáeþ³í òóäûðaäû.

ÏÝ-èoíäû ÁAÇ æүéec³íäe ýëeêòðocòaòèêaëûқ æәíe ãèäðoôoáòû әðeêeòòecóëeðä³ң íәòèæec³íäe áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòað ìoëeêóëaëaðûíûң қacèeòòeð³í³ң өçãeðó³ æүçeãe acaäû. Қûçûғóøûëûқ òaíûòaòûí ôaêò³ëeðä³ң á³ð³ ÁAÇ-äûң eð³ò³íä³c³ìeí caëûcòûðғaíäa ÁAÇ-äûң ÌÒÊÊ-íûң 100 ece òөìeíäeó³ áoëûï òaáûëaäû. Áұë êeçäe ìèöeëëa òүç³ëóä³ң æәíe aäcoðáöèÿíûң áoc ýíeðãèÿcûí [ÁAÇ]/]ÏÝ] қaòûíacûíûң 0,001-äeí 0,1-ãe äeé³íã³ èíòeðâaëäa á³ð 1.jpgòoáûía eceïòeãeí êeçäe òұðaқòû áoëûï қaëaäû æәíe өëøeì³ áoéûíøa oêcèýòèëäeíãeí ôeíoëäað ìeí cïèðòòeðãe æaқûíäaéäû. ÏÝ-ò³ң ìaêðoìoëeêóëÿðëû ò³çáeã³í³ң ³ø³íäe ÏÝ-ìeí áaéëaíûcқaí ÁAÇ ìoëeêóëaëaðûíûң ðaäèêaëäaðûíûң ãèäðoôoáòû әðeêeòòecóëeð³í³ң eceá³íeí ìèöeëëa òәð³çä³ êëacòeðëeð òүç³ëeä³.Áұғaí қoca êoìïëeêcòeðä³ң ³ø³íäe әðòүðë³ ÁAÇ-ÏÝ êoìïëeêcòeð³íe қaòûcòû áoëaòûí ÁAÇ ìoëeêóëaëaðûíûң ðaäèêaëäaðûíûң әðeêeòòecó³í³ң íәòèæec³íäe êëacòeðëeðä³ң aãðeãaöèÿcû æүçeãe acaäû. Ìұíäaé әðeêeòòecóëeð “còaòèêaëûқ òүé³í-ãëoáóëa” êooïeðaòèâò³ өòóëeð³ìeí æүðeä³.

Ìoëeêóëa ³ø³ë³ê ìèöeëëaëaðäûң қoçғaëғûøòûғû ÁAÇ-äûң òaça eð³ò³íä³c³íäeã³ ìèöeëëaëaðäûң қoçғaëғûøòûғûìeí caëûcòûðғaíäa aéòaðëûқòaé aç. Áұë æaғäaé [12, 13] æұìûcòaðäa cïèíä³ çoíò әä³c³ìeí íaқòûëaғaí. Êoìïëeêc құðaìû, eð³ìeéò³í êoìïëeêcò³ң òүç³ëó³ ÁAÇ ìoëeêóëaëaðûíûң қoçғaëғûøòûғûía әceð eòïeéä³. Қocïaäaғû ÁAÇ êoíöeíòðaöèÿcû aç áoëғaí êeçäe òeê қaía ÁAÇ-äûң ïoëèýëeêòðoëèòïeí áaéëaíûcó ғaía æүðìeé coíûìeí қoca ÁAÇ-äûң ïoëèýëeêòðoëèòò³ êoìïëeêc³í³ң құðûëûcû æәíe ÁAÇ-äûң êoìïëeêc³ø³ë³ê ìèöeëëaëaðûíûң құðûëûcûíûң òүç³ëó³ æүðeä³ äeï áoëæaíaäû.

ÁAÇ-äûң ïoëèýëeêðoëèòïeí ýëeêòðocòaòèêaëûқ áaéëaíûcó ìөëøeð³í³ң äәðeæec³ ðÍ ìәíäeð³í³ң êөìeã³ìeí eceïòeëãeí áұë ìөëøeðä³, áөë³í³ï æaòқaí қûøқûë ìeí íeã³çä³ íeéòðaëäaó aðқûëû êөáeéòóãe áoëaäû. ÁAÇ-äûң êөì³ðcóòeêò³ ðaäèêaëûíûң ұçûíäûғû өcêeí caéûí ýëeêòðocòaòèêaëûқ áaéëaíûcó äәðeæec³ өceä³ [14].

ÁAÇ-äûң ïoëèýëeêòðoëèòò³ êoìïëeêcòeð³í³ң ýëeêòðoêèíeòèêaëûқ ïoòeíöèaëûíûң áeëã³c³í³ң èíâeðcèÿcû, eð³ò³íä³ëeðä³ң òұòқûðëûқòaðûíûң ìәíäeð³, êoìïëeêcòeðä³ң ceäèìeíòaöèÿ êoícòaíòaëaðû áoéûíøa ìoëeêóëa³ø³ë³ê ìèöeëëaëaðäûң òүç³ëó³ òaáûëғaí. Oëaðäûң òүç³ëó³ êүøò³ ïoëèýëeêòðoëèòòeð æaғäaéûíäa áaéқaëìaäû, ceáeá³ ïoëèýëeêòðoëèòò³ң ôóíêöèoíaëäû òoïòaðûíûң ýëeêòðocòaòèêaëûқ әðeêeòòecó ðeaêöèÿcûía òoëûқ eíã³ç³ëó³ áaéқaëaäû. Ïoëèқûøқûëäaðäûң êaòèoíäû ÁAÇ-äaðìeí әðeêeòòecó: çaңäûëûқòaðû ïoëèíeã³ç-aíèoíäû ÁAÇ æүéeëeð³íe äe òәí áoëaäû. ÁAÇ-äaðäûң ìoëeêóëÿðëû eð³ò³íä³ëeð³ìeí caëûcòûðғaíäa ìèöeëëÿðëû êүéäeã³ ÁAÇ-äaðìeí CÏÝ-í³ң ýëeêòðocòaòèêaëûқ әðeêeòòecó³í³ң үëêeí äәðeæec³ aíûқòaëғaí. Ïoëèìeð-ïoëèìeð æүéec³íäe әðeêeòòecó aíaëoãèÿcû æүðã³ç³ëeä³.

Қocïaäaғû ÁAÇ-äûң caëûcòûðìaëû êoíöeíòðaöèÿëaðûíûң aç ìәíäeð³í³ң aéìaғûíäa CÏÝ-í³ң áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòaðìeí әðeêeòòecó³ êeç³íäe ðaäèócû (0,8-1,1).2.jpgì áoëaòûí êoëoèäòû-äècïeðcò³ áөëøeêòeð òүç³ëeä³. ÁAÇ-äûң ³øê³ìoëeêóëaëûқ ìèöeëëaëaðû òүç³ëãeí êeçäe êoìïëeêcòeðä³ң ìөëøeðëeð³ өceä³ [15].

Ïoëèìeðëeðä³ң cóëû eð³ò³íä³c³íe áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòað қocқaí æaғäaéäa æoғaðû ìoëeêóëaëûқ қocûëûcòaðäûң қacèeò³íe әceð eòeò³í ãèäðoôoáòûëûғû, çaðÿäû, êoíôoðìaöèÿëûқ æaғäaéû өçãeðeä³. [16-20] æұìûcòaðäa ïoëèýëeêòðoëèòòeð ìeí қaðcû çaðÿäòaëғaí ÁAÇ-äaðäûң ýëeêòðocòaòèêaëûқ áaéëaíûcòað æүéeë³ æәíe òoëûқ çeðòòeëä³. Ýëeêòðocòaòèêaëқ әðeêeòòecó íәòèæec³íäe ìaêðoìoëeêóëaëқ øóìaқòaðäûң êoìïaêòèçaöèÿcû æүçeãe acaäû, coíûң aðқacûíäa ðeaêöèÿ өí³ì³ êoëëoèäòûқ ìөëøeðäeã³ äècïeðcèÿëûқ áөëøeêòeð ðeò³íäe áөë³íeä³. Áұë құáûëûc ïoëèýëeêòðoëèòò³ê áaéëaíûcòaðäûң ãèäðoôoáòaíóûìeí æәíe ïoëèèoííûң ýëeêòðocòaòèêaëûқ áoc ýíeðãèÿcûìeí òөìeíäeó³ìeí òүc³íä³ð³ëä³. Áaéëaíûcòûң ãèäðoôoáòaíóû, ôóíêöèoíaëäûқ òoïòaðäûң èoíèçaöèÿ caòûcûíûң òөìeíäeó³, oðòaíûң èoíäûқ êүø³í³ң үëêeéó³ æәíe òeìïeðaòóðaíûң æoғaðûëaóû íәòèæec³íäe cèíòeòèêaëûқ ïoëèýëeêòðoëèòòeðä³ң ìaêðoìoëeêóëa øóìaқòaðûíûң êoìïaêòèçaöèÿcûíûң æoғaðûëaóû әëc³ç ïoëèìeðë³ê қûøқûëäað ìeí ÁAÇ íeã³ç³í³ң ýëeêòðocòaòèêaëûқ әðeêeòòecó³ әëc³ðeéä³, aë ãèäðoôoáòûқ әðeêeòòecó³ êүøeéeä³. Òөìeí ìoëeêóëaëû ÁAÇ-äaðìeí áaéëaíûcқaí äèccoöèaöèÿëaíғaí cèíòeòèêaëûқ ïoëèýëeêòðoëèò ôóíêöèoíaëäûқ òoïòaðûía қaòûcòû æoғaðû ýêâèâaëeíò ïoëèýëeêòðoëèòò³ê áaéëaíûcòûң æәíe ÁAÇ-äûң ãèäðoôoáòûëûғûíûң æoғaðûëaóûìeí êүøeéeä³ æәíe қaéòa çaðÿäòaëóғa aëûï êeëó ìүìê³í.

Êoëëoèäòû ÁAÇ cóäa òeð³c çaðÿäòaëғaí áeòò³ê aêòèâò³ èoíäað òүçe oòûðûï, äèccoöèaöèÿëaíaäû. Aäcoðáöèÿ êeç³íäe ocûíäaé ÁAÇ-äûң eð³ò³íä³äeí áeòê³ қaáaòқa aíèoíäaðû aäcoðáöèÿëaíaäû, coíûң íәòèæec³íäe áeòê³ қaáaò òeð³c çaðÿäқa èe áoëaäû. Ocû êoëëoèäòû ÁAÇ òoáûíûң ìaңûçäûëaðû áoëûï êәä³ìã³ caáûí æәíe cóëüôoқûøқûë òұçäaðû eceïòeë³íeä³.  Êәä³ìã³ caáûíäað êaðáoí қûøқûëäaðûíûң êaíûққaí æәíe êeéá³ð êaíûқïaғaí òұçäaðû.Êoëëoèäòû ÁAÇ eð³ò³íä³ëeð³ өç áeò³íøe òүç³ëeä³, aç ғaía êoíöeíòðaöèÿäa oëað ìoëeêóëÿðëû áoëaäû, ÿғíè æeêe ìoëeêóëaëaðғa aæûðaó aðқûëû øûí eð³ò³íä³ëeð òүç³ëeä³.  Á³ðaқ êoíöeíòðaöèÿíûң өcó³ìeí áұíäaé äèôèëüä³ çaòòaðäûң ìoëeêóëaëaðûíûң eê³ æaқòû қacèeò³ oëaðäûң eð³ò³íä³äe өçä³ã³íeí accoöèaöèÿëaíóûía әêeï coғaäû, ocûíûң íәòèæec³íäe ìèöeëëa òүç³ëeä³ [21].

Êaòèoíäû ÁAÇ cóäa äèccoöèaöèÿëaíûï, oң çaðÿäòaëғaí áeòò³ê aêòèâò³ èoíäað òүçeä³. Áұíäaé ÁAÇ eð³ò³íä³ëeð³íeí áeòò³ê қaáaòòa êaòèoíäað aäcoðáöèÿëaíaäû, coíûң íәòèæec³íäe oë oң çaðÿäқa èe áoëaäû.  Êөïòeãeí æaғäaéäa oë ïðaêòèêaëûқ қûçóғûøûëûқ òóäûðaäû. Coíûìeí, ocûíäaé ÁAÇ-áeí òұðaқòaíäûðûëғaí òeð³c çaðÿäòû áөëøeêòeðãe  қaðaғaíäa c³ң³ðã³ø acòaóäaí òeð³c çaðÿäòû өc³ìä³ê òaëøûқòaðûìeí èíòeícèâò³ æәíe òoëûқ c³ң³ð³ëeä³. Êaòèoíäû ÁAÇ үø³í oêòaäeöèëaììoíèé xëoðèä ìûcaë áoëa aëaäû: C18Í37NH3Cl. Ocûғaí òaғû 4 aëìacòûðûëғaí aììoíèé íeã³çäeð³í³ң òұçäaðûí äa æaòқûçóғa áoëaäû, ìûcaëû, öeòèëòðèìeòèëaììoíèé xëoðèä³:C16Í33  (CÍ3)3NCl  [22].

Êaòèoíäû áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòaðäûң (ÊÁAÇ) äoäeöèëïèðèäèíèé áðoìèä³, áeéèoíäû áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòaðäûң (ÁÁAÇ) Tween 80, Triton-X-100 cóëû eð³ò³íä³c³ æәíe oëaðäûң қocïaëaðûíäa æaëïû ÁAÇ êoíöeíòðaöèÿcûíaí æәíe eð³ò³íä³í³ң құðaìûíaí áeòò³ê êeð³ëóä³ң òәóeëä³ë³ã³ çeðòòeë³íä³. Òeíçèoìeòðèÿëûқ өëøeóëeð aðқacûíäa ìèöeëëa òүçóä³ң êðèòèêaëûқ êoíöeíòðaöèÿû (ÌÒÊÊ) æәíe aäcoðáöèÿíûң êeì eðê³í ýíeðãèÿcû aíûқòaëûíäû. Ðoáèí-Ðoçeí ìoäeëü³ íeã³ç³íäe (ðeãóëÿðëû eð³ò³íä³ òeoðèÿcû áoéûíøa) eð³ò³íä³-aóa øeêaðacûíäaғû ìèöeëëa құðaìû æәíe aäcoðáöèÿëûқ қaáaò өëøeíä³. Êөðceò³ëãeí æүéeäeã³ êÁAÇ ïeí áÁAÇ aðacûíäaғû әðeêeòòecó ïaðaìeòðëeð³ çeðòòeë³íä³. ÁAÇ қocïaëaðûíûң ÌÒÊÊ-ң aéûðìaøûëûғû æoғaðû áoëғaí caéûí ÁAÇ-ң қocïaëaðûíûң æeêe ìèöeëëa òүçó³íe aëûï êeëeä³ oíûң ÌÒÊÊ-cû òөìeí áoëaäû. Eð³ò³íä³-aóa øeêaðacûíäa ÁAÇ-ң eð³ò³íä³äeí aäcoðáöèÿcûíûң қaðcû aóûòқó ýôôeêò³c³ áaéқaëaäû. Әðeêeòòecó êөï äәðeæe қocïa құðaìûía áaéëaíûcòû áoëaòûíû äәëeëäeíä³.

Êaòèoíäû (öeòèëòðèìeòèëaììoíèÿ áðoìèä³ æәíe öeòèëïèðèäèí áðoìèä³) æәíe áeéèoíäû (Triton-X-100) ÁAÇ cóëû eð³ò³íäeã³ ìèöeëëa òүçó³ æәíe ocû eð³ò³íä³ëeðä³ң aóaìeí øeêaðacûíäaғû ÁAÇ-ң aäcoðáöèÿcû çeðòòeë³íä³. Ìoëeêóëa aðaëûқ әðeêeòòecó aðaëac ìèöeëëaäa æәíe aäcoðáöèÿëûқ қaáaòòa ìèöeëëa òүçóä³ң eðê³í ýíeðãèÿcû,aäcoðáöèÿcû,ìèöeëëa æәíe aäcoðáöèÿëûқ қaáaòòûң құðaìû çeðòòeë³íä³. Æұìûc íәòèæec³íäe aðaëac ìèöeëëa æәíe aäcoðácèÿëûқ қaáaòòûң құðaìû, coíûìeí қaòað ìoëeêóëa aðaëûқ әðeêeòòecó æәíe eðê³í ýíeðãèÿcû қocïaíûң êoìïoíeíòòeð³íäeã³ ÁAÇ-ң ìoëeêóëaëûқ құðûëûcû æәíe caëûcòûðìaëû құðaìûía áaéëaíûcòû áoëaäû  [23].

Êaòèoíäû ÁAÇ. Áұë òoïқa eíeò³í êoëëoèäòû ÁAÇ cóäa eð³ãeíäe oң çaðÿäòaëғaí èoíäað òүçeä³. Ìұíäaé eð³ò³íä³ëeðäeí aäcoðáöèÿ êeç³íäe oң çaðÿä aäcoðáöèÿëaíaòûíäûқòaí, ocû áeòê³ қaáaòòa oң çaðÿäòaëaäû. Ìұíäaé ÁAÇ èoíäaðûìeí òұðaқòaëғaí äècïeðcò³ê ôaçaäaғû oí çaðÿäòû áөëøeêòeð, äècïeðcò³ê oðòaäa êeçäeceò³í êeð³ èoíäaðғa òaðòûëaäû. Íaқ ocû íeã³çäe êaòèoíäû ÁAÇ өçãeëeðìeí äe әðeêeòòeceä³. Қaòèoíäû ÁAÇ-ғa oêòaäeöèëä³ aììoíèé xëoðèä³, öeòèë-үøìeòèëä³ aììoíèé xëoðèä³, aöeòèëïèðèäèíä³ xëo-ðèä æәíe áacқaëað ìûcaë áoëaäû. Oëað cóäa eð³ãeíäe xëoð aíèoíû ìeí қүðaìûíäaғû ðaäèêaëғa cәéêec êaòèoíäû ÁAÇ ûäûðaéäû  [24].

Èoíäû eìec íeìece èoícûç ÁAÇ. Áұë òoïқa eíeò³íäeðä³ң ìoëeêóëaëaðû äèccoöèaöèÿғa áeé³ì eìec, ÿғíè oëað cóäa eð³ìeéä³, eð³-ãeí êeçäe äe äèccoöèaöèÿëaíáaéäû. Әäeòòe ìұíäaé ÁAÇ äèôèëüä³ ìoëeêóëaëaðû ïoëþcò³ áoëca äa èoíoãeíc³ç áүé³ð ò³çáeã³ áað ұçûï êөì³ðcóòeêò³ ò³çáeêòeí òұðaäû. Oíäaғû ïoëþcò³ òoï oíûң cóäa eðó³í қaìòaìacûç eòeä³. Әðèíe, oëað ãèäðoêcèë òoáûíaí òұðaäû. Oëaðғa æoғaðû ìoëeêóëaëûқ cïèðò íeìece oðãaíèêaëûқ қûøқûë, ôeíoë cèÿқòûëaðäûң á³ð ìoëeêóëacû ìeí çòèëeí òoòûғûíûң á³ð-íeøe ìoëeêóëacû әðeêeòòecêeíäe òóûíäaéòûí қocûëûcòað ìûcaë áoëaäû:Oêcèýòèëeíä³ ò³çáeêòeã³ ýôèð òoáûí құðacòûðaòûí oòòeê aòoìû әëc³ç áoëca äa cóìeí әðeêeòòeceò³íä³êòeí, oëað øaìaëû ғaía ãèäðoôèëä³ áoëaäû. Coë ceê³ëä³ oêcèýòèëeíäeã³ oòòeê aòoìû òeê cóòeê ìoëeêóëacûìeí áaéëaíûcûï қaía қoéìaé, өç³íäeã³ ýíòðoïèÿëûқ ûқïaë әceð³íeí có ìoëeêóëacûí өç³íe ò³çáeêòeé êeë³ï, oðaëғaí æ³ï ceê³ëä³ ұcòaéäû. Coíäûқòaí äa áұëaðäaғû oêcèýòèëeí òoáûía oðaé oíûң cóäaғû eð³ã³øò³ã³ ìeí қacèeò³ òәóeëä³ өçãeðeä³  [25].

Èoíoãeíä³ eìec ÁAÇ-áұë ìoëeêóëaëaðû äèccoöèaöèÿëaíáaéòûí çaòòað. Áұíäaé ÁAÇ-äûң äèôèëüä³ ìoëeêóëaëaðû á³ðíeøe ïoëÿðëaíғaí êөì³ðcóòeêò³ê ò³çáeêòeðäeí құðaëaäû, á³ðaқ ocû çaòòaðäûң eð³ã³øò³ã³í aéқûíäaéòûí ò³çáeê coңûíäa èoíoãeíä³ eìec òoïòað äa áoëaäû. Áұíäaé òoïòaðғa ãèäðoêcèëä³ æәíe ýôèðë³ òoïòað æaòaäû.  Èoíoãeíä³ eìec ÁAÇ-äûң (ÈEÁAÇ)ìûcaëû ðeò³íäe æoғaðû ìoëeêóëaëû cïèðòò³ң (íeìece áacқa oðãaíèêaëûқ қocûëûcòað-қûøқûëäað,ôeíoë) á³ð ìoëeêóëacûìeí ýòèëeí òoòûғûíûң (oêcèä³) á³ðíeøe ìoëeêóëacû әðeêeòòecêeíäe  aëûíaòûí қocûëûcòaðäû æaòқûçóғa áoëaäû: [26]

3.jpg4.jpgCnH2n+1OH+mCH2-CH2→CnH2n+1(OCH2CH2)mOH

                              O

Ïoëèýòèëaìèíí³ң êaòèoíäû CÏÝ-í³ң ÄÄC-ïeí әðeêeòòecó³í çeðòòeó êeç³íäe құðaìû ýêâèìoëüä³ eìec áoëaòûí êoìïëeêcò³ң òүç³ëó³ áaéқaëìaғaí. Oïòèêaëûқ әä³cïeí æәíe ïoòeíöèoìeòðë³ê òèòðëeó әä³c³í³ң êөìeã³ìeí ÏÝÈ-í³ң äeòeðãeíòïeí áaéëaíûcóû ýëeêòðocòaòèêaëûқ æәíe ãèäðoôoáòû әðeêeòòecó íәòèæec³íäe æүðeò³í³ êөðceò³ëãeí.

Ïoëèýëeêòðoëèò-ÁAÇ әðeêeòòecó³í³ң çaңäûëûқòaðû, ïoëèêoìïëeêcòeð қaòûcûíäa әð òүðë³ ôaçaëûқ øeêaðaäa æүðeò³í êoëëoèäòû xèìèÿëûқ ïðoöecòeðä³ң òүç³ëó³íäe үëêeí ìaңûçû áað [27].

Ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí ãèäðoxëoðèä íeã³ç³íäeã³ ãүëä³ өc³ìä³êòeðä³ң өcó³í, өíó³í æәíe ãүëäeíó³í ðeòòeéò³í còèìóëÿòoð cèïaòòaëғaí, coíûìeí қaòað ãүëä³ өc³ìä³êòeðä³ң өcó³í, өíó³í æәíe ãүëäeó³í ûíòaëaíäûðó әä³c³ òұқûìäû eãó aëäûíäa өңäeó æәíe өc³ï êeëe æaòқaí өc³ìä³êò³ ÏÃÌà cóëû eð³ò³íä³c³ìeí áүðêó aðқûëû æүðã³ç³ëeä³.  Æaëïû ôoðìóëacû: ìoëeêóëaëûқ ìaccacû 5000-9000, çaòòûң êoíöeíòðaöèÿcû 0,00001-0,02% æәíe қoëäaíûëaòûí eð³ò³íä³í³ң ìөëøeð³ 1ò òұқûìғa 10-15 ë, aë áүðêó aðқûëû өңäeãeíäe coë ìoëeêóëaëûқ ìaccaëû æәíe êoíöeíòðaöèÿëû ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí ãèäðoxëoðèäò³ң eð³ò³íä³c³í 1 ãa eã³cò³êêe 100-150ë æұìûc eð³ò³íä³c³ қoëäaíûëaäû. Òexíèêaëûқ íәòèæeëeð - ãүëä³ өc³ìä³êòeðä³ң өcó³í, өíó³í æәíe ãүëäeó³ æaқcaðäû, ãүë ìeí áұòaқ caíû өcò³, caÿáaқ, áaқ, үé ³ðãec³íäeã³ òeë³ìäeðä³ң êөãaëäaíó ýôôeêòèâò³ë³ã³ æoғaðûëaäû [28].

Ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí-ýôôeêòèâò³  ôóíãèöèä  æәíe aóðóxaíaëaðäa  çaëaëäaíғaí  ìèêðoooðãaíèçìäeðäeí қoðғaó æәíe      açûқ-òүë³êòeðä³ caқòaóғa íeìece aóûë øaðóaøûëûқ өc³ìä³êòeðä³     aóðóëaðäaí қoðғaóғa  ïaéäaëaíaòûí çaðaðcûçäaíäûðғûø  (aëòûí òүcòec còaôèëoêoêқ ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèíí³ң  0,0015%-қ , cèíeãíoéíaÿ òaÿқøacû  0,007% êoíöeíòðaöèÿcûíäa æoéûëaäû) aíòèceïòèê.  Òexíèêaäa   ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí   қaғaçäað өíä³ð³c³í³ң aéíaëûìäû cóäûң æaìaí-æұìaíû үø³í ôëoêóëÿíò æәíe áacқa                            äa  òexíoëoãèÿëûқ ïðoöeccòeðäe , ìûcaëû êoìïoçèöèoíäûқ ìaòeðèaëäaðғa aäãeçèoíäû қocïa, ãaëüâaíoòexíèêaäa  NaCN oðûí áacóøû æәíe                        ò.á. ðeò³íäe   қoëäaíaäû  [29].

Áeòò³ê êeð³ëó-çaòòaðäûң ôaçaaðaëûқ aëìacó ïðoöec³íäeã³ æәíe êөïôaçaëû ðeaêöèÿëaðäaғû êðèòèêaëûқ ïaðaìeòð³. Áeòò³ê êeð³ëó-äècòèëëÿcèÿ, æұòûëó, øûғaðó æәíe ýìóëüãèðëeó cèÿқòû ïðoöecòeðäe áacòû ðөë aòқaðaäû. Coíûìeí á³ðãe, êөïôaçaëû ðeaêöèÿëað íeã³ç³íäe ãaç-cұéûқòûқ íeìece ãaç-cұéûқòûқ-қaòòû äeíe æүéec³íäe æoғaðû òeìïeðaòóða ìeí қûcûìäa æүðeä³. Ocûíäaé æaғûäaéäa çaòòaðäûң ôaçaaðaëûқ aëìacóû қaëïòû æaғûäaéëaðäa æүðeò³í ïðoöecòeðäeí қaòòû eðeêøeëeíeä³. Ìұíäaé æaғäaéëaðäa çaòòaðäûң aëìacóûí áaғaëaó êðèòeðè³ áeòò³ê êeð³ëó (ôaçaaðaëûқ êeð³ëó) áoëaäû. Áeòò³ê êeð³ëóä³ өëøeóä³ң êөïòeãeí әä³còeð³ áað: DuNouy caқèíaëû әä³c³, Âèëüãeëüìèä³ң coðғûø òaáaқøacû әä³c³, үç³ë³ï áaða æaòқaí òaìøû әä³c³, êөï³ðø³êò³ң ìaêcèìaë қûcûìû әä³c³ æәíe ò.á.

DuNouy әä³c³, òaáaқøa әä³c³ æәíe êaïèëÿðëûқ әä³còeð áeòò³ê êeð³ëóä³ aíûқòaó үø³í êeң қoëäaíûëaäû, á³ðaқ oëað æoғaðû òeìïeðaòóða ìeí қûcûìäa қoëäaíûëa aìaéäû. Oë үø³í äèíaìèêaëûқ áeòò³ê êeð³ëó cèÿқòû, còaòèêaëûқ áeòò³ê êeð³ëóä³ aíûқòaóғa äa ìүìê³íä³ê áeðeò³í êөï³ðø³êò³ң ìaêcèìaëäû қûcûìû әä³c³í қoëäaíóғa áoëaäû  [30].

Áeòò³ê êeð³ëó áeòêe ïeðïeíäèêóëÿð áaғûòòa cұéûқ ìoëeêóëacûí³øêe қaðaé òaðòaòûí ³øê³ қûcûì êүø³í³ң әceð³íeí ïaéäa áoëaòûí құáûëûc. ²øê³ қûcûì ìoëeêóëaëûқ әðeêeòòecó êүøò³ң íәòèæecø-äe ïaéäa áoëaòûíäûқòaí, oíûң ìәí³ çaò ïoëþcò³ã³íe òәóeëä³, ÿғíè áeð³ëãeí çaòòûң ïoëþcò³ã³ aðòқaí caéûí ³øê³ қûcûì äa êөáeéeä³. ²øê³ қûcûì cұéûқòûң áeòê³ қaáaòûía oðíaëacқaí ìoëeêóëa-ëaðäû ³øêe òaðòaäû æәíe cұéûқòûң áeòò³ê øaìacûí (aóäaíûí) áaðûíøa açaéòóғa, ê³ø³ðeéòóãe òûðûcaäû. Cұéûқòûң áeòò³ê ìөë-øeð³í açaéòóғa ceáeïø³ áoëaòûí aðaëûқ øeêò³ң á³ðë³ê өëøeì³íäe-ã³ ұçûíäûғûía әceð eòóø³ êүøò³ áeòò³ê êeð³ëó êүø³ íeìece æaé ғaía áeòò³ê êeð³ëó äeéä³  [31].

Áacòaïқû êoìïoíeíòòeðä³ң cóëû eð³ò³íä³ëeð³í³ң aðaëacóû íәòèæec³íäe òүç³ëãeí қaðcû çaðÿäòaëғaí cóäa eð³ã³ø ïoëèýëeêòðoëèòòeð (CEÏ) ìeí áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòaðäûң êoìïëeêcòeð³ òұçäû áaéëaíûc ïeí ãèäðoôoáòû әðeêeòòecóëeðä³ң êooïeðaòèâò³ æүéeëeð³ ìeí òұðaқòaíäûðûëғaí қocûëûc áoëûï òaáûëaäû. Ìұíäa oëað қaðaìa-қaðcû çaðÿäòaëғaí ïoëèèoí eð³ò³íä³ëeð³í³ң aðaëacóû íәòèæec³íäe aëûíғaí èíòeðïoëèýëeêòðoëèòò³ê êoìïëeêcòeðãe ұқcac áoëûï êeëeä³.

Ìèíeðaëäû òұçäaðäûң қaòûcûíäa ÁAÇ-äûң ïoëèýëeêòðoëèòïeí áaéëaíûcó äәðeæec³ çaңäûëûқòû òүðäe òөìeíäeéä³, aë aóûcïaëû ìeòaëäað èoíäaðûíûң қaòûcûíäa òұðaқòûëûғû oðòa ðÍ-ía òәóeëä³ áoëaòûí êooðäèíaöèÿëûқ êoìïëeêcòeð òүç³ëeä³.

ÁAÇ-äað êoíöeíòðaöèÿcûíûң қaòòû ýìóëüãaòoðëaðäûң ôocôoðìeí cóëaíóûía, ôaçaaðaëûқ òeïe-òeңä³êò³ң áeòò³ê òaðòûëûcқa æәíe ýìóëücèÿ òұðaқòûëûғûía әceð³ çeðòòeëä³. Çeðòòeë³íãeí ÁAÇ-äeýìóëüãaòoðëað қaòòû ýìóëüãaòoðëað áeò³í өçãeðòêeí³ aíûқòaëäû. Áұë-ôocôoðäûң қaòòû áөëøeêòeðãe aäãeçèÿcûíûң òөìeíäeó³íe әêeï coқòû æәíe ôocôoð ýìóëücèÿëaðûíûң òұðaқòûëûғûí açaéòòû  [32].

Ïoëèaêðèë (ÏAҚ), ïoëèìeòaêðèë қûøқûëäaðû (ÏÌAҚ) æәíe èoíäû eìec ÁAÇ OÏ-10- íûң ïoëèêoìïëeêcòeð³í³ң қaòûcûíäaғû òóða æәíe êeð³ ýìóëücèÿëaðäûң òұðaқòûëûғû çeðäeëeíä³.  Oғaí қoca ìұíaé æaғûëғaí òaáèғaòû әðòүðë³ қaòòû áeòòeðãe êөðceò³ëãeí ïoëèêoìïëeêcòeðä³ң æóғûøòûқ әceð³í³ң çaңäûëûқòaðû қaðacòûðûëäû. Aëûíғaí ìәëeìeòòeð êaïèëëÿðëû-êeóeêò³ æүéeëeðäeí ïoëÿðcûç cұéûқòaðäûң ûғûcòûðóû ìexaíèçì³í íeã³çäeóãe ìүìê³íä³êáeðeä³  [33].

Æұìûcòa Âèëüãeëüìè әä³c³ áoéûíøa 2-ãèäðoêcèýòèëaêðèëaòòûң (ÃÝA) áóòèëaêðèëaòïeí æәíe ìeòèëaêðèëaòïeí (ÌA) cûçûқòû coïoëèìeðëeð³ æәíe oëaðäûң ïoëèaêðèë қûøқûëûìeí (ÏAҚ) èíòeðïoëèìeðë³ê êoìïëeêcòeð³ үø³í cóëû eð³ò³íä³-aóa ôaçaëûқ áөë³íó øeêaðacûíäa áeòò³ê қacèeòòeð³ çeðòòeë³íãeí. Eð³ò³íä³ëeðä³ң òeïe-òeңä³ê áeòò³ê êeð³ëó ìәíäeð³ á³ðíeøe caғaò aðaëûғûíäa òұðaқòaíaòûíäûғû äәëeëäeíãeí, ÿғíè áұë ÆÌÁÁÇ-ғaòәí қacèeòòeð áoëûï òaáûëaäû. Ïoëèìeðëeð êoíöeíòðaöèÿëaðûíûң áeòò³ê êeð³ëó øaìacûía әceð³í çeðòòeó áaðûcûíäa ÃÝA-ÁA CÏË-í³ң ìөëøeð³í 0,005-òeí 0,1-ãe äeé³í өc³ðó æүéeí³ң áeòò³ê қacèeòòeð³í áeëã³ë³ ìәíäe òөìeíäeòeò³íä³ã³ êөðceò³ëãeí. Coïoëèìeð құðûëûìûíäaғû ãèäðoôoáòû áóûí – ÁA ìeí ÌA áoëóû aäcoðáöèÿíûң ұçaқòûғûía aéòaðëûқòaé әceð³í òèã³çeä³. ÃÝA-ÁA coïoëèìeðëeð³í³ң áeòò³ê aêòèâò³ë³ã³ ÏÃÝA-ìeí caëûcòûðғaíäa øaìaìeí 1,52ece æoғaðûëaca, còaíäaðòòû eðê³í aäcoðáöèÿ ýíeðãèÿcû øaìaìeí 20 êÄæ/íeã³ç-ìoëü ìәíäe æoғaðû eêeíä³ã³ aíûқòaëғaí  [34-35].

Ìeòaöèäò³ң (ÌÖ) êaðáoêcèëòoïòû қocûëûcòaðìeí ðeêeòòecó³í âècêoçèìeòðë³ê, cïeêòðoôoòoìeòðë³êòèòðëeó æíe ýëeêòðoôoðeç ä³còeð³ìeí çeðòòeãeíäe құðaìû còexèoìeòðë³ê eìec èíòeðïoëèìeðë³ êoìïëeêc(ÈÏÊ) òүç³ëeò³í³ қөðceò³ëä³. Áұë ïðoöecòe ðeêeòòecóø³ ïoëèýëeêòðoëèòòeðä³ң êoíôoðìaöèÿcû ìeíýëeêòðocòaòèêaëûқ áoc ýíeðãèÿíûң өçãeðó³ eäó³ð áoëaòûíû êөðceò³ëãeí  [36].

Ïoòeíöèaìeòðèÿ, ìèêðoýëeêòðoôoðeç æәíe âècêoçoìeòðèÿ әä³còeð³ìeí íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòûíûң aêðèëaìèäò³ң êaòèoíäû æәíe aíèoíäû coïoëèìeðëeðä³ң, coíûìeí қaòað ãèäðoëèçäeíáeãeí ïoëèaêðèëaìèäò³ң cұéûëòûëғaí cóëû eð³ò³íä³ëeð³ìeí әðeêeòòecó³ çeðòòeëä³. Áaéëaíûcó èçoòeðìaëaðû aëûíäû. Aëûíғaí íәòèæeëeð áoéûíøa çeðòòeëãeí íұcқaëaðäû äoäeöèëcóëüôaò-èoíäaðû áaéëaíûcòûðaäû. Èoíoãeíä³ òoïòaðäûң, çaðÿä òaңáacûíûң, ïoëèìeðä³ң ìoëeêóëaëûқ ìaccacûíûң, coíûìeí қaòað ïoëèìeð-ÁAÇ accoöèaò eð³ò³íä³ëeð³í³ң êoíôoðìaöèÿëûқ æәíe èoíèçaöèÿëûқ êүé³í³ң èoíäûқ êүø³ aíûқòaëäû  [37].

Òoëûқ aòoìäûқ ìoäeëäeðä³ қoëäaíûï 1-aëêèë-3-ìeòèëèìèäaçoë òұçû ìeí íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòûíûң (ÄÄCNa) áðoìèäïeí íeìece ãeêcaôòoðôocôaòïeí (V)  cóëû ìèöeëëÿðëû eð³ò³íä³ëeðä³ң ìoëeêóëÿðëû-äèíaìèêaëûқ ìoäeëäeð³ æacaëäû. 1-aëêèë-3-ìeòèëèìèäaçoë òұçû èoíäûқ cұéûқòûқ áoëûï òaáûëaäû æәíe n ≥ 8 áoëғaí æaғäaéäa êaòèoíäûқ ÁAÇ қacèeò³í êөðceòeä³. Êөðceò³ëãeí æүéeäe òүç³ëeò³í ìèöeëëÿðëû aãðeãaòòaðäûң ìөëøeð³ ìeí ôoðìacûía әðòүðë³ ôaêòoðëaðäûң әceð³ çeðòòeëä³  [38].

Íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòû (ÄÄC) – Í2O æәíe íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòû– Í2O – ýëeêòðoëèòòeð æүéec³í³ң èçoòeðìèÿëûқ қacèeò³ 0–100 °C äèaïaçoíûíäa çeðòòeëä³. Ôaçaëûқ aóûcó cèïaòòaìacûía íaòðèé xëoðèä³, caëèöèë қûøқûëû æәíe íaòðèé caëèöèëaòûíûң әceð³ êөðceò³ëä³. ÄÄC cóëû eð³ò³íä³c³í³ң (0–30 ìacc. %) òұòқûðëûғû çeðòòeëä³. Çeðòòeëãeí æүéeëeðä³ң өçä³ã³íeí òүç³ëó³ ìүìê³í құðûëûìäaðäûң cèïaòòaìacû òүc³íä³ð³ëä³  [39].

Äoäeöèëcóëüôaò íaòðèéä³ң  ³ðê³ëäeêò³ң ôaçaaðaëûқ aäcoðáöèÿëûқ қaáaòûíûң æәíe oë òұðaқòaíäûðûëғaí ýìóëücèÿëûқ ïëeíêacûía әceð³ çeðòòeëä³. Cóeð³ò³íä³ – äeêaí øeã³íäe ³ðê³ëäeêò³ң ôaçaaðaëûқ қaáaòû ìeí oíûң ÄÄCNa êeøeí³í³ң ðeoëoãèÿëûқ cèïaòòaìaëaðû (còaöèoíaðëûқ aғûì êeðíeó³, æaáûcқaқòûқ) өëøeíeä³. ²ðê³ëäeêò³ң ôaçaaðaëûқ aäcoðáöèÿëûқ қaáaòûíûң  қaëûңäûғû äa aíûқòaëäû, æұìcaқòûғû өëøeíä³. Òұðaқòû ïëeíêaëað íaқòû құðaìûíäa ÄÄCNa áað ³ðê³ëäeê êeøeí³  òұðaқòaíғaí êeçäe ïaéäa áoëaäû [40].

Cóëaғûøòað  OÏ- 7 æәíe OÏ – 10 ( қocaëқû aãeíòòeð ) ûëғaëäaíäûðғûø æәíe ýìóëüãaòoðëað ðeò³íäe ïaéäaëaíûëaäû.
Èoícûç áeòò³ê-aêòèâò³ çaòaðäûң ôoðìóëaëaðû R1(OC2H4)nOH, áұë æeðäe R1 -  C10-C16 aëêèë íeìece C8-C12 aëêèëôeíèëüä³ ãðóïïaëaðäû á³ëä³ðeä³, æәíe äe n  ìәí³ 3-òeí 80-ãe äeé³í áoëûï êeëeä³. Әc³ðece C12-C15 cïèðò өí³ìäeð³ êoíäeícaöèÿcû 5-20 ìoëü ýòèëeíoêcèä³íeí áacòaï cïèðò ìoëü³íe òeң, ìûcaëû C12-C13cïèðòïeí 6,5 ìoëü³ìeí êoíäeícèðëeíãeí ýòèëeíoêcèä cïèðò ìoëü³íe òeң äeãeí қoëaéëû áoëûï êeëeä³. Ïoëèìeð äècïeðcèÿcûí құðûëûc òәæ³ðèáec³íäe òұðaқòaíäûðó үø³í êөá³íece èoícûç áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòaðäû OÏ-7 æәíe OÏ-10 (ÃOCÒ 8433 — 81) íeìece áұë çaòòaðäûң aììoíèé êaçeèíaò қocïacûìeí 1:1 қaòûíacûíäa қoëäaíûëaäû. Áұë òұðaқòaíäûðғûø êoìïëeêcò³ ìûíaäaé қocïaëaðäaí : êaçeèí, OÏ-7 (OÏ-10) çaòòaðäaí, 25%-äûқ aììèaêòûң cóëû eð³ò³íä³c³íeí,cóäaí aëûíaäû  [41-42].

Қaçaқcòaíäa äa aóûëøaðóaøûëûғû өíä³ð³c³íe çèÿíäû oðãaíèçìäeð ìeí aðaìøөïòeðäeí êeë³ï æaòқaí çèÿí aç eìec. Ìәceëeí, 2000 æәíe   2002 æûëäaðû Oðòaëûқ Açèÿäa êүçä³ê áèäaé eã³c³í caðû òaò aóðóû æaéëaï, oíûң òүc³ìä³ë³ã³í 40-50%-ғa äeé³í òөìeíäeòò³. 2000, 2002  æәíe     2005 æûëäaðû ðecïóáëèêaíûң coëòүcò³ã³íäe aóa ðaéû    өòe ûëғaëäû  áoëûï, æaçäûқ áèäaé eã³còeð³íäe òaò æәíe ceïòoðèoç aóðóëaðû   êeң òaðaëäû, ocûíûң caëäaðûíaí ôóíãèöèäòeð қoëäaíûëìaғaí òaíaïòaðäûң òүc³ìä³ë³ã³ 20-30%-ғa äeé³í òөìeí áoëäû. 1998-2000 æûëäaðû oëað ðecïóáëèêaíûң coëòүcò³ê aéìaғûíäa øeêòeí òûc êөáeé³ï,                     oðacaí қaó³ï òóäûðғaíûí êөïø³ë³ê қaóûì ұìûòa қoéìaғaí øûғað. Ocû æûëäaðû áұë çèÿíêecïeí êүðecó үø³í 2-3-òeí 8,2 ìèëëèoí    ãeêòaðғa äeé³í øaáûíäûқòað ìeí eã³c aëқaïòaðûíäa xèìèÿëûқ ïðeïaðaòòað қoëäaíûëûï, ìeìëeêeò áþäæeò³íeí 20-22 ìèëëèaðä òeңãeãe äeé³í     қaðæû æұìcaëäû.    Eíä³ aðaìøөïòeðãe êeëceê, oëaðäûң caëäaðûíaí     өí³ì     40-50 %-ғa, ò³ïò³ oäaí äa êөï êeìó³ ìүìê³í. Coëòүcò³ê aéìaқòa acòûқ äaқûëäaðû eã³c³íäe қaða cұëû, caðû қaëóeí, äaëa   øûðìaóûғû,  æaáaéû ãүëòәæ³, óëû êeê³ðe æәíe ò.á. æè³ êeçäeceä³. Қaða cұëû     ìeí òaðû òeêòec æәíe қocæaðíaқòû aðaìøөïòeð áacқaí áèäaé                     eã³còeð³ á³ðíeøe ìèëëèoíäaғaí ãeêòaðғa æeòeä³  [43].

Êәä³ìã³ òoïûðaқ eð³ò³íä³c³íäe áұçûëó ìeí òoïûðaқòûң òүç³ëó³ êeç³íäe áocaéòûí қaðaïaéûì ìèíeðaëäûқ òұçäað áaðû áeëã³ë³. Òұçäaðäûң íeìece ýëeêòðoëèòòeðä³ң ìoëeêóëaëaðû cóäa æaқcû äèccoöèaöèÿëaíғaí. Ìeòaëäaðäûң oң çaðÿäòaëғaí èoíäaðû òeð³c çaðÿäòaëғaí êoëëoèäòû áөëøeêòeðìeí өçaða әðeêeòòec³ï, oëaðäû áeéòaðaïòaéäû. Ýëeêòðãe áeéòaðaï áөëøeêòeð aóûðëûқ êүø³í³ң әceð³íeí cóäa aқûðûíäaï á³ð-á³ð³ìeí æaáûcûï, өòe ³ð³ òoïûðaқ òүé³ðòïeêòeð³í құðaï, æұқa òoïûðaқ  cûçaòòaðûíäa үëá³ð ìeí òүé³ðø³êòeð æacaé oòûðûï øөãe áacòaéäû. Cóäû ұcòaé oòûðûï, oëað êoëëoèäòû eð³ò³íä³í³ң æaңa òүð³í – ãeëüä³ òүçeä³. Ãeëü æaғäaéûíäa êoëëoèäòû eð³ò³íä³ æeë³ìäeã³ø қacèeòêe èe áoëaäû  [44].

Òoïûðaқòûң ãèäðoôoáòûëûғûí ìaòeðèaë ìeí cóäûң æûëäaìäûғûí eceïòeó әä³c³ìeí aíûқòaғaíäa, òoïûðaқòûң æұғóûíûң òөìeíäeó³ìeí қaòað æûëäaìäûêòa òөìeíäeéä³. V òèïò³ë³ê ãèðoôèëüä³ òoïûðaқ aéíûìaëû ìaòeðèaëìeí áacòaïқû æoғaðû æûëäaìäûқïeí æoғaðû êөòeð³ëeä³, aë ãèäðoôoáòûëûқ – áaðëûқ æaçûқòûққa êeòeä³, oðäèíaòòa aácoëþòò³ê øaìacû өòe òөìeí [45].

Òoïûðaқòûң æacaíäû құðûëûì òүçóø³ caïacûía êaòèoíäû ÁAÇ òèï³ äèìeòèë aëêèëaììoíèé xëoðèä³ æәíe òұç қûøқûëûíûң á³ð³íø³ aìèíä³ òұçûí қoëäaíóғa áoëaäû. Әc³ðece có áeð³êò³ê құðûëûìûí æoғaðûëaòóғa òұç қûøқûëûíûң á³ð³íø³ aìèíä³ òұçû, coíûìeí қaòað æaқcû áeëã³ë³ құðûëûì òүçã³ø – ïoëèaêðèëaìèä қoëäaíûëaäû.

Ãèäðoôèëüä³ æәíe ãèäðoôoáòû aãðeãaòòaðäaí òұðaòûí òoïûðaқòûң cóëû-ôèçèêaëûқ қaáaòûíûң íeã³çã³ eðeêøeë³ã³ áað.Ãèäðoôoáòû aãðeãaòòûң cóäû өòê³çã³ø қaáaòû oíûң êөëeì³íe áaéëaíûcòû. 15ìì ãèäðocòaòèêaëûқ қûcûìäa aãðeãaò êөëeì³ 3 – 0,25ìì òөìeíã³ có өòê³çã³øò³ê èeìäeíeä³, aë aãðeãaò ìөëøeð³ 7 – 0,25ìì cóäû eðê³í ôèëüòðëeéä³  [46].

Òoïûðaқòûң құðûëûì æaғäaéû òөìeíã³ ìoëeêóëÿðëûқ áaéëaíûc  ceê³ëä³ äәë coíäaé æoғaðғû ìoëeêóëÿðëûқ ðeaãeíò ceê³ëä³ ìүìê³íä³êêe èe.  Êөïòeãeí çeðòòeóëeð æoғaðғû ìoëeêóëÿðëûқ çaòòaðäûң êөïòeï қoëäaíûëғaíûí êөðceòeä³: ÁAÇ, ïoëèìeðëeð, ïoëèýëeêòðoëèòòeð, òөìeíã³ ìoëeêóëÿðëûқ áaéëaíûcòûң òұçäû  ÆÌҚ êoìïoçèöèÿcû.  Áұë caëaäa   êoëëoèäòû-xèìèÿ ғûëûìûíäa  êүðäeë³ ìèêðoãeòeðoãeíä³ äècïeðcíä³ æүée ceê³ëä³ òoïûðaққa áaéëaíûcòû ìәë³ìeòòeðãe íeã³çäeëãeí æaңa áaғûòòað  áað, oëað ïoëèýëeêòðoëèòïeí æәíe ÁAÇ құðûëûìûí қoëäaía oòûðûï, ôèçèêa-xèìèìÿëûқ ìexaíèêaíûң  äècïeðc³íä³ æүéec³í³ң òoïûðaқ äècïeðcèÿcû çaңäûëûғûía áaéëaíûcòû құðûëûìäûқ ïðoöeccò³ ïaéäaëaíóûía ìүìê³íä³ê áeðeä³ [47-48].

 Æeðã³ë³êò³ æaçäûқ æұìcaқ áèäaé coðòòaðûíûң òұқûì қóaëaó áeëã³ëeð³íe ÁAÇ-áeí 5.jpgäûң әceð³ çeðòòeëä³. ÁAÇ- áeí  6.jpg (0,01%)- í³ң có³ëû eð³ò³íä³ëeð³ìeí өңäeó áaðûcûíäa áèäaéäa òұқûì қóaëaéòûí áeëã³ëeð өc³ìä³ê áè³êò³ã³, caáaқòûң òүïòeíó³ æәíe әðòүðë³ ìoðôoëoãèÿëûқ өçãeðãeí áeëã³ëeð³ áacòaïқû coðòòaí eðeêøeëeíä³ æәíe oë өçãeð³còeð 7.jpg өçãeðã³øò³ê òóäûðaòûíû aíûқòaëäû.Êaçaxcòaícêaÿ 126 coðòûíûң ìoíocoìäû ëèíèÿëaðûía ÁAÇ- áeí 5.jpgí³ң әceð³íeí âeãeòaöèÿëûқ êeçeңí³ң æûëäaìäaóû ìeí òeæeëó³í áaқûëaéòûí ãeíäeð xðoìocoìaëaðäa ëoêaëèçaöèÿëaíäû.Áaðëûқ өçãeðãeí өçãeðã³øò³êòeð áèäaéäûң ìoðôoëoãèÿëûқ, caíäûқ æәíe caïaëûқ áeëã³ëeð³ қaìòûëûï, 9.jpg ұðïaқòa өçãeðãeí áeëã³ëeð, êeëec³ 10.jpg ұðïaқòaðûíäa òұқûì қóaëaéäû  [49].

Êүê³ðòò³ æүéeë³ äècïeðcòeó íәòèæec³íäe äècïeðcò³ë³ã³ æoғaðû êүê³ðò ұíòaғû aëûíûï, ocû aëûíғaí êүê³ðòò³ң áeò³íäeã³ ÁAÇ eð³ò³íä³ëeð³í³ң æұғó áұðûøû aíûқòaëûï, æұғó èçoòeðìacû òұðғûçûëäû. Êoíöeíòðaöèÿíûң áeëã³ë³ ìәí³íeí áacòaï (0,0625%) øeêc³ç æұғó oðûí aëaäû æәíe êүê³ðòò³ң әðòүðë³ êoíöeíòðaöèÿcû ìeí cóäûң aðacûíäaғû êðèòèêaëûқ құðûëûì òүç³ëó êoíöeíòðaöèÿcûíûң êүê³ðòò³ң құðûëûìäaíóûía әceð³ aíûқòaëäû  [50].

Ýëeêòðoìaãíèòò³ê cәóëe,  èìïóëücò³ê ìaãíèò өð³c³,  өcó³í ðeòòeã³øòeð ìeí ôóíãèöèäòeð æeò³ëä³ðó ìaқcaòûíäa өc³ìä³ê өcó³ ìeí äaìóûíûң íeã³çã³ êөðceòê³øòeð³ aðïaíû aëäûí aëa eãó,  eìäeó әceð³ çeðòòeóëeðä³ң íәòèæeëeð³ êeëò³ð³ëeä³,  coíäaé-aқ oëaðäûң áeëã³ë³ á³ð aóðóëaðû ìeí өí³ìä³ë³ã³íe òөç³ìä³ë³ã³í aðòòûðó  [51].           

Cd, Cu æәíe Ni èoíäaðûíûң æeò³ êүíä³ê aðïa êөøeòòeð³íäeã³ xëoðoïëacòòû ãeíäeðãe  әceð³ çeðòòeëãeí. Aóûð ìeòaëäaðäûң ó әceð³í³ң äәðeæec³ oëaðäûң òaìûðûíûң өcó³íe æәíe æeð үcò³ áөë³êòeð³ өcó³ ìeí êөøeòòeðä³ң òүá³ðëeð³íäe æәíe æaïûðaқòaðûíäa aóûð ìeòaëäaðäûң æèíaқòaëóû áoéûíøa áaғaëaíäû. Coíäaé-aқ òðaícêðèïöèÿcûí áeëceíäeíä³ðó æeêe ãeíäeðä³ң òðaícêðèïò³ê құðaìûíûң әðқaøaí өcó³ìeí æүðìeéò³í eêeíä³ã³ aíûқòaëäû.

Íoçeðí òaëäaóûíûң êөìeã³ìeí  Cd èoíäaðûíûң  rpl16 xëoðoïëacòû ãeíä³ê  èíòðoííaí òұðaòûí cïëaécèíã òðaícêðèïòeð³í áұçaòûíû aíûқ áoëäû.
Ocûëaéøa, ïëacòèäòûқ ãeíäeðä³ң òðaícêðèïöèÿcûíûң қaðқûíäûëûғûíäa,coíûìeí қoca rpl16 ãeí³í³ң cïëaécèíã ïðoöec³íäe aóûð ìeòaëäaðäûң ðeòòeëó³í қaðacòûðûëғaí  [52].Æұìûcòa áaêòeðèöèäò³ê êoìïoíeíò ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí ãèäðoxëoðèä³ ìeí aíèoíäû íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòû, êaòèoíäû öeòèëïèðèäèíèé áðoìèä³ ìeí áeéèoíäû ÁAÇ –Òâèí-80- íeí òұðaòûí êoìïoçèöèÿëað құðacòûðûëûï, oëaðäûң cóäaғû eð³ò³íä³ëeð³í³ң áeòò³ê êeð³ëó³ өëøeíä³. Çeðòòeó íәòèæec³íäe æeêe êoìïoíeíòòeðãe қaðaғaíäa êoìïoçèöèÿëaðäûң áeòò³ê aêòèâò³ë³êòeð³ æoғaðû eêeí³ êөðceò³ëä³  [53].

Áèoãeíä³ áeòò³ê aêòèâò³ çaòòaðäûң әceð³ Pseudomonas sp. PS-17 cèíòeçäeëãeí ìәäeíèeò³íe, aòaï aéòқaíäa ðaìíoëèïèäò³ áèoêoìïëeêc³íe, æaðìa өc³ìä³êòeð³- áèäaé ìeí aðïaíûң eðòe êeçeңäeð³íäe өc³ï өíó³íe,coíûìeí қoca èíäoë - 3 - c³ðêe қûøқûëûíûң ýôôeêòèâò³ë³ê әceð³ çeðòòeëãeí.Ðaìíoëèïèäò³ áèoêoìïëeêcò³ң êүçä³ê áèäaé ìeí æaçäûқ aðïaíûң өc³ì áeëceíä³ë³ã³íe,өc³ï-өíó³íe (құìäû ìәäeíèeò) æәíe òұқûìäaðäûң әðòүðë³ êoíöeíòðaöèÿäaғû eð³ò³íä³ëeð³í eãó aëäûíäaғû өңäeóäeí êeé³íã³ äaëa ýêcïeðèìeíòòeð³íe әceð³ çeðòòeë³íãeí.Áeòò³ê-aêòèâò³ ðaìíoëèïèäòò³ áèoêoìïëeêcò³ң өc³ìä³ê êëeòêaëaðûí coçûëó aðқûëû өcó³íe áèäaéäûң êoëeoïòèëeé ceãìeíòòeð³íäe eðeêøe áèoaíaëèçä³ әceð eòó ìexaíèçì³í çeðòòeó үø³í қoëäaíûëäû.

Ðaìíoëèïèäòò³ áèoêoìïëeêcò³ң æaðìa өc³ìä³êòeð³í³ң өcó³íe ûíòaëaíäûðó әceð³ òaáûëғaí,coíûìeí қoca òұқûìäaðäû eãó aëäûíäaғû өңäeó êeç³íäeã³ oíûң oïòèìaëüä³ êoíöeíòðaöèÿcû: êүçä³ê áèäaé үø³í-10 ìã/ë ,æaçäûқ aðïa үø³í-50 ìã/ë. Ðaìíoëèïèäò³ áèoêoìïëeêcò³ қoëäaíó áèäaéäûң-16%-ía,aðïaíûң-18%- ía æeð үcò³ áөë³ã³íäeã³ құðғaқ caëìaғûíûң áaқûëaóғa (P ≤ 0,05) қaðaғaíäa aðòóûía ûқïaë eòò³. Ðaìíoëèïèäò³ áèoêoìïëeêcò³ң ýôôeêòèâò³ë³ã³ coíûìeí қoca äaëaëûқ òәæ³ðèáeäe æaçäûқ aðïaíûң òұқûìäaðûí eãó aëäûíäaғû өңäeóäeí êeé³íã³ өc³ìä³êò³ң âeãeòaòèâò³ caëìaғû áaқûëaóғa қaðaғaíäa oðòa øaìaìeí 34%-ғa (P≤0,05) æoғaðëaäû  [54].

Êaäìèä³ң әceð³íeí aðïa өc³ìä³êòeð³í³ң (Hordeum vulgare L., coðò Çaçeðcêèé 85) 3 êүíä³ê (òұқûìíûң өcó ôaçacû) æәíe 7 êүíä³ê (áoéëû ôaçaëûқ)  æaóaïòûқ ðeaêöèÿcûíäa æacқa áaéëaíûcòû aéûðìaøûëûқòaðû çeðòòeëãeí.4 êүíä³ê ìeòaëë eð³ò³íä³c³íäeã³ ýêcïoçèöèÿcû òұқûìíûң өc³ï êeëe æaòқaí êeç³íäe òaìûð өcó³í³ң òeæeëó³ æәíe ôoòocèíòeòèêaëûқ aïïaðaòòûң ôóíêöèoíaëäû áeëceíä³ë³ã³í³ң òөìeíäeó³,coäaí êeé³í êөøeòòeã³äeé òaìûðäûң өcó áeëceíä³ë³ã³ caқòaëaäû, aë ïaðaìeòðëeð³  ôoòocèíòeòèêaëûқ aïïaðaòòûң қûçìeò³í cèïaòòaéäû,áaқûëaóғa æaқûí äeңãeéäe áeëã³ëeíä³. Әð òүðë³ æacòaғû өc³ìä³êòeðä³ң òұðaқòûëûғûíäaғû aéûðìaøûëûқòaðû oëaðäûң aíaòoìo- ìoðôoëoãèÿëûқ æәíe ôèçèoëoão-áèoxèìèÿëûқ eðeêøeë³êòeð³ êaäìèãe áaéëaíûcòû äeãeí қoðûòûíäûғa êeëä³.Íaқòû ôaçaäaғû өcóìeí cәéêec, coíûìeí қoca æeêe ìexaíèçìäeð ìeòaëë äeòoêcèêaöèÿcûíûң áeëceíä³ë³ã³íäeã³ aéûðìaøûëûқòaðìeí,coíûң ³ø³íäe,үëêeí³ðeê өc³ìä³êòeðä³ң GSH cèíòeç³íäeã³ aêòèâèçaöèÿìeí æәíe òaìûð êëeòêacûíäaғû ÔX құðaìûíûң eäәó³ð өcó³ìeí áoëaòûíäûғû aíûқòaëғaí. Өc³ìä³êòeðä³ң өì³ðë³ê öèêë³íäe әðқaøaíäa әðòүðë³ aíaòoìo-ìoðôoëoãèÿëûқ  æәíe ôèçèoëoão-áèoxèìèÿëûқ өçãeð³còeð áoëûï òұðaäû, oëaðäûң ³ø³íäe æeòê³ë³êò³ òүðäe æaқcû çeðòeëãeíäeð. Ìûcaëû, ãoðìoíäað [1] äeңãeé³í³ң қaòûíacûìeí  æac aéûðìaøûëûқòaðû, ïèãìeíò құðaìû [2] ,ôoòocèíòeç [3] æәíe òûíûc aëó [4] æûëäaìäûқòaðû áeëã³ë³.Áәð³íeí áұðûí áұë өçãeð³còeðä³ң íeã³ç³íäe ìoëeêóëÿðëû-ãeíeòèêaëûқ ïðoöeccòeð æaòaäû,oëað äèôôeðeíöèaëüä³ ãeíoì áeëceíä³ë³ã³ìeí áaéëaíûcòû, coңûíäa өc³ìä³êòeðä³ң áaðëûқ өcó ïðoãðaììaëaðûí æүçeãe acûðaäû [5, c. 7]   [55].

Өc³ìä³êò³ң êүéçeë³c òұðaқòûëûғû-ãeíeòèêaëûқ áeëã³ áoëûï òaáûëaäû.Æaçäûқ äaқûëäaðäûң òұðaқòûëûғû òaìûðäûң ø³ðó³í ïoëèãeíäeðìeí áaқûëaéäû, coðòòûң òoëûқ caқòaëóûí қaìòaìacûç eòïeéä³, á³ðaқ èíôeêöèÿíûң æaéûëó æûëäaìäûғûí òөìeíäeòeä³.Coðòòûң òұðaқòûëûқ äeңãeé³í қaðaïaéûì ø³ð³êòeðä³ òóғûçóøû Bipolaris sorokiniana Schoem.өc³ìä³êò³ң ðeaêöèÿcûí ïaòoëoãèÿëûқ ïðoöecc æәíe òoêcèíäeðä³ қoçäûðóøû òүð³íäe êөðceòeä³.Ceç³ìòaë coðòòaðäa caқòaëó ýíeðãèÿ ïðoöecc³,òûíûc aëó қaðқûíäûëûғû, ôeðìeíòòeðä³ң áeëceíä³ë³ã³, қaíòòað ìeí aìèí қûøқûëäaðûíûң cèíòeç³, êaëèä³ c³ң³ðó өçãeðeä³, ìeìáðaía òұòacòûғû áұçûëaäû, eң coңûíäa æacóøaäaғû  ýëeêòðoëèòòeðä³ң ³ø³íaða æoғaëóûía әêeëeä³.Êeé³íeí áұë өí³ìä³ë³êò³ң òөìeíäeó³íe әêeï coғaäû  [56].

Ìûcaëû ðeò³íäe, aðïaíûң (Hordeum vulgare L.) chlorina 3613 ìóòaíòû өc³ìä³êò³ң æaóaï ðeaêöèÿcûí çeðòòeãeí, (Xë b) b xëoðoôèëë³íeí aéûðûëғaí, ұçaқ ìeðç³ìä³ (7 òәóë³ê) æaðûқòûң æәíe òoëûқ  æaðûқòaíäûðó үø³í êeé³íã³ æacû òөìeíäeó³ áoëғaí. Aäaïòaöèÿ ýôôeêòèâò³ë³ê êðèòeðèé ðeò³íäe өí³ìä³ë³êò³ң êөðceòê³øòeð³ aëûíғaí áoëaòûí. Áaқûëaó өc³ìä³ã³ chlorina 3613, òoëûқ øûíaéû æaðûқòûң әceð³íeí өc³ï-өíó³, áaðëûқ êeçeңäe âeãeòaöèÿ (Xë a) a xëoðoôèëë құðaìûíûң òөìeí áoëóûìeí, aç өcó³ìeí æәíe өí³ìä³ë³êò³ң aòaëûқ Donaria (æaáaéû òүð³) ãeíoòèïêe қaðaғaíäa  òөìeíäeó³ìeí cèïaòòaëäû. Òәæ³ðèáeëeðäe eðeceê өc³ìä³êòeð chlorina 3613 á³ð aïòa ³ø³íäe êөëeңêeëeãeí,coíäûқòaí ÔAÐ ôoòoí aғûíûíûң òûғûçäûғû 60% íeìece 40% òoëûқ êүí cәóëec³íeí áoëaòûíäaé құðaäû. Òәæ³ðèáeë³ê өc³ìä³êòeðäe  chlorina 3613 7 òәóë³ê ³ø³íäe êөëeңêeëeóãe ұøûðaғûí, Xë a æèíaқòaó ôoíûíäa æәíe Xë b áoëìaóû өcó ïðoöec³í aêòèâòeíä³ðó æәíe æaëïû áèocaëìaқòûң өcó³, Donaria êeç³íäeã³äeé áeëã³ëeíä³, êeð³c³íøe 7 êүíä³ê êөëeңêeëeó өc³ìä³êòeðìeí áèocaëìaқòû caқòaó êeç³íäe æaғûìcûç әceð³í òèã³çä³.
Өc³ìä³êòeð chlorina 3613 өcó³ ìeí өí³ìä³ë³ã³í òoëûқ òaáèғè æaðûқòaíäûðó ïaðaìeòðëeð³í қaéòaðóäaí êeé³í, 7 êүí ³ø³íäe  òeê қaía 40% òoëûқ øûíaéû æaðûқ aëғaí êeç³íäe æaáaéû òèïò³ өc³ìä³êòeð áaқûëaóìeí øaìaëac áoëûï қaëäû.Ocûëaéøa chlorina 3613  өc³ìä³êòeð³íäe Xë b áoëìaóû, 7 êүíä³ê êөëeңêeëeóäeí êeé³í өí³ìä³ë³ã³ ìeí өcó³íe әceð³í òèã³çáeä³  [57].

ÁAÇ-äað êoíöeíòðaöèÿcûíûң қaòòû ýìóëüãaòoðëaðäûң ôocôoðìeí cóëaíóûía, ôaçaaðaëûқ òeïe òeңä³êò³ң áeòò³ê òaðòûëûcқa æәíe ýìóëücèÿ òұðaқòûëûғûía әceð³ çeðòòeëä³.Çeðòòeë³íãeí ÁAÇ-äeýìóëüãaòoðëað қaòòû ýìóëüãaòoðëað áeò³í өçãeðòêeí³ aíûқòaëäû. Áұë- ôocôoðäûң қaòòû áөëøeêòeðãe aäãeçèÿcûíûң òөìeíäeó³íe әêeï coқòû æәíe ôocôoð ýìóëücèÿëaðûíûң òұðaқòûëûғûí açaéòòû. Çeðòòeë³íãeí ÁAÇ- äûң ³ø³íäe íeғұðëûì aêòèâò³ëeð³: OÏ-10, Ê-4, ÊO æәíe oëaðäûң êoìïoçèöèÿëaðû  [58].

Aóûëøaðóaøûëûқ өí³ìäeð³í æoғaðûëaòó үø³í  ýêcòeícèâò³ ìexaíèêaëaíäûðó, òoïûðaқ қoïcûòó òәæ³ðèáec³í æaқcaðòó, æaңa cұðûïòaðäû aëó, ò.á. øaðaëaðäûң êeøeíäeð³ қoëäaíûëaäû. Өc³ìä³êò³ xèìèÿëûқ әä³cïeí қoðғaó íeã³çã³c³ áoëûï caíaëaäû. Oë өç³í³ң áèoëoãèÿëûқ æәíe ýêoíoìèêaëûқ òè³ìä³ë³ã³ìeí eðeêøeëeíeä³. Coíäûқòaí өc³ìä³êò³ қoðғaéòûí xèìèÿëûқ çaòòaðäûң өíä³ð³c³ æûëäaí æûëғa aðòóäa. Ìûcaëû AҚØ-äa 20 ìûң ïðeïaðaò ò³ðêeëãeí (675 әceð eòóø³ çaòòað) oíûң ³ø³íäe 470-³ aóûëøaðóaøûëûқòa қoëäaíûëaäû. Ðeceéäe (194 әceð eòóø³ çaòòað) 633 ïðeïaðaò ò³ðêeëãeí, aë Қaçaқcòaíäa ïecòèöèäòeð ò³ç³ì³í 249 äaía құðaéäû. Өc³ìä³êò³ қoðғaéòûí xèìèÿëûқ çaòòað aóûëøaðóøûëûқ äaқûëäaðû өí³ì³í aðòòûðaäû, ìexaíèêaëûқ æәíe aäaì қoëûìeí æacaëaòûí æұìûcòaðäû æeң³ëäeòeä³  [59].

Ïecòèöèäòeðä³ aóûëøaðóaøûëûғûíäa қoëäaíó íeã³çã³ ìәceëeëeðä³ң á³ð³ áoëғaíûìeí, oëaðäûң қoðøaғaí oðòaғa, aäaìçaòқa êeð³ әceð³í³ң áað eêeí³í ecêeðó қaæeò. Ïecòèöèäòeðä³ ýêoëoãèÿ æaғûíaí қaó³ïc³ç қoëäaíó өòe ìaңûçäû. Қoðøaғaí oðòaғa êeð³ әceð³í òèã³çeò³í ïecòèöèäòeðä³ң êөïø³ë³ã³ òaáèғaòòa êeçäecïeéò³í cèíòeòèêaëûқ óëaғûø çaòòað. Ïaéäaëaíûëғaí ïecòèöèäòeðä³ң қaëäûқ ìөëøeðëeð³ қoðøaғaí oðòa íûcaíäaðûíäa æèíaëûï, ïaéäaëû ôëoða ìeí ôaóíaғa êeð³ әceð³í òèã³çó³ ìүìê³í. Ïecòèöèäòeð – xèìèÿëûқ óëû çaòòað, oëaðäû äұðûc қoëäaíáaó қoðøaғaí oðòaíûң áèoëoãèÿëûқ íûcaíäaðûía, aäaì өì³ð³ ìeí æaíóaðëað әëeì³íe қaó³ïò³. Xèìèÿëûқ çaòòað өc³ìä³êòeðä³ қoðғaóäa, oëaðäûң cûðòқû ï³ø³í³í, äәì caïacûí æәíe açûқ-òүë³ê құíaðëûëûғûí өçãeðò³ï, өc³ìä³ê áoéûíäaғû çaò aëìacó ïðoöecòeð³íe әceð³í òèã³çeä³.

Aðïa æәíe cұëû eã³c³íäe ðeòeðäaíò ðeò³íäe ýòèëeí-ýòoôoí òoáû 11.jpg(O)(12.jpg) æәíe oíûң òұçäaðû қoëäaíûëaäû. Өcó ðeòòeã³øòeð³í íeã³ç³íeí өc³ìä³êò³ң âeãeòaöèÿëûқ өcó êeçeң³íäe, òұқûìäû, òүéíeêòeðä³, қaëeìøeëeðä³ өңäeóäe eð³ò³íä³ æәíe äècïeðcèÿ æoëûìeí áүðêó, êeé êeçäe ғaía òoïûðaққa eíã³çó æoëäaðûí ïaéäaëaíaäû. Өòe êөï ìөëøeðäe өc³ìä³êò³ң өcó ðeòòeã³øòeð³ ãeðáèöèä, äeôoëèaíò, äecèêaíò ðeò³íäe әceð eòeä³. Өc³ìä³ê қoðғaóäa әðòүðë³ xèìèÿëûқ çaòòaðäû á³ð³êò³ð³ï ïaéäaëaíó aóûë øaðóaøûëûғûíäa êeң³íeí қoëäaíûëaäû  [60].

2 ÒӘƲÐÁÈE˲ʠ ÁӨ˲Ì

2.1 Çeðòòeó íûcaíäaðû

Ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí

Ãèäðoxëoðèä

13.jpg

Íaòðèé äoäeöèë cóëüôaòû

C12H25OSO3Na

OÏ-10

C9H19C6H4O(C2H4O)10OH

 Ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí ãèäðoxëoðèä - ìeòaöèä (ÌÖ) – êaòèoíäû ïoëèìeð, cóäa æaқcû eðèä³, aғçaëaðäû âeãaòèâò³ ôoðìaëaðûía қaòûcòû æoғaðû áèoöèäò³ қacèeòòeðãe èe áoëaäû. ȳcc³ç æәíe òүcc³ç, (êeéá³ð caïacûç өí³ì үëã³ëeð³íäe aììèaê è³c³ áað), oòқa, æaðûëûcқa òөç³ìä³, cïèðòòe eðèä³. Òөìeí òeìïeðaòóðaäa өç³í³ң қacèeòòeð³í æoғaëòïaéäû, 120 C ° äeé³íã³ òeìïeðaòóðaäa өç³í³ң  ôèçèêa -xèìèÿëûқ æәíe áèoöèäò³ê қacèeòòeð³í caқòaéäû. Áұë ïoëèìeð xaëûқ øaðóaøûëûғûíûң áaðëûқ caëaëaðûíäa қoëäaíûëóûía ìүìê³íä³ê áeðeä³.Oë қoëäaíûc cïeêòð³ æoғaðû ïoëèìeðë³ áèoöèäò³ ïðeïaðaò, қaç³ðã³ êөïòeãeí äeçèíôeêöèÿëûқ çaòòaðäûң құðaìûía ê³ðeò³í íeã³çã³ çaò áoëûï òaáûëaäû.

Íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòû – ëaóðèë êүê³ðò қûøқûëûíûң íaòðèé òұçû, aíèoíäû áeòò³ê- aêòèâò³ çaò.Cóëû eð³ò³íä³c³í³ң òүc³ aðûäaí caðû-қoңûð òүcêe äeé³í áoëaäû. Cóëû eð³ò³íä³äe òұðaқòû êөá³ê òүçeä³. Өíä³ð³còe, ôaðìaêoëoãèÿäa, êocìeòoëoãèÿäa æóғûø äeòeðãeíò ðeò³íäe қoëäaíaäû.

OÏ-10- èoícûç áeòò³ê-aêòèâò³ çaò,aøûқ òүcò³ ìaé òәð³çä³ cұéûқòûқ íeìece ïacòa. Cóäa æaêcû eðèä³,  әëc³ç c³ëò³ íeìece әëc³ç қûøқûë ðeaêöèÿëûқ қaá³ëeò³ áað. Ýòèëeíí³ң ìoío- æәíe äèaëêèëôeíoë òoòûғûíûң қocïacûí өңäeóäeí aëûíғaí. Әð òүðë³ òexíoëoãèÿëûқ ïðoöecòeðäe ýìóëücèðëeóø³ æәíe æұқòûðóøû áeòò³ê-aêòèâò³ çaò ðeò³íäe қoëäaíûëaäû.

2.2  Çeðòòeó әä³còeð³

2.2.1 Áeòò³ê êeð³ëóä³ aíûқòaó әä³c³

Æeò³ëä³ð³ëãeí Âèëüãeëüìè òәc³ë³ áoéûíøa êeð³ëóä³  өëøeó әä³còeìec³ ìeí    құðaëäaðû.

Áұë әä³c ò³ê òaáaқøaíûң cұéûққa òaðòûëó êүø³í өëøeó³íe íeã³çäeëãeí.

Áeòò³ê êeð³ëóä³ өëøeó құðaëûíûң (1 – cóðeò) íeã³çã³ áөëøeã³ øûíû íeìece ïëaòèía òaáaқøacû (1). Oë òoðèçoí òaðaçûíûң (2) òaáaғûíûң oðíûía æ³ң³øêe øûíû òaÿқøa (3) aðқûëû ³ë³íeä³. Өëøeó òaáaқøacû ðeò³íäe ìèêðocêoïèÿëûқ çeðòòeóëeðãe aðíaëғaí өëøeì³ 24x24x0,1 ìì øûíû íeìece қaëûíäûғû 0,06 ìì ïëaòèía ôoëüãacûíaí æacaëғaí òaáaқøa қoëäaíûëaäû. Áeòò³ê êeð³ëó³í өëøeó íәòèæec³ äұðûc øûғó үø³í òaáaқøaíûң áeò³í қûðíaï òeã³còeéä³.

Òeìïeðaòóðacû á³ð қaëûïòû òұðaòûí øûíû ұÿøûққa (4) çeðòòeëeò³í cұéûқòû құéûï , ò³ê êðeìaëüeðaäa (6) oðíaëacқaí æûëæûìaëû үcòeëøeãe (5) қoÿäû. Òeìïeðaòóðaíû á³ðқaëûïòû øaìaäa U-2 òeðìocòaò êөìeã³ìeí ұcòaéäû. Үcòeëøe òұðaқòû áoëóû êeðeê әð³ æeң³ë æûëæóû қaæeò.

Âèëüãeëüì òәc³ë³í òәæ³ðèáeäe қoëäaíó үø³í êeëec³ øaðòòaðäû oðûíäaó êeðeê:   1- òұðaқòûëûқ,  2-өëøeó òaáaқøacûíûң òөìeíã³ øeò³ çeðòòeëeò³í cұéûқòûí áeò³ìeí äәëìe-äәë ïaðaëëeëü áoëó қaæeò; 3-òaáaқøa ìeí ұÿøûқ өòe òaça áoëóû êeðeê (ûcòûқ xðoì қocïacûìeí æóûï, äècòèëäeíãeí cóìeí øaÿäû).

Өëøeóëeðä³ æүðã³çó ðeò³

1. Ұÿøûққa ýòaëoí cұéûғûí (äècòèëäíeãeí có) құÿäû äa, òeðìocòaò aðқûëû òè³cò³ òeìïeðaòóðaíû қoÿäû.

2. Òaáaқøa ³ë³íãeí òaðaçûíû òeïe-òeíä³êêe êeëò³ðeä³. Òaðaçûíûң êөðceòó³ құðғaқ òaáaқøaíûң caëìaғû äeï òaáûëaäû äa, òәæ³ðèáeí³ң áacòaïқû ìaғûíacû áoëaäû.

3. Òaáaқøaíûң òөìeíã³ øeò³ çeðòòeëeò³í cұéûқòûң áeò³íe òèãeíøe үcòeëøeí³ æûëæûòûï êөòeðeä³. Òaáaқøa cұéûқ áeò³íe òèãeí êeçäe cұéûққa áeòò³ê êүøòeð³ aðқûëû òaðòûëaäû. Òaðaçûíû òeңecò³ð³ï, Ðx- ìaғûíacûí  æaçaäû.

4. ÁAÇ- äûң ìoëeêóëaëaðû aäcoðáöèÿëaíғaí êeçäe aëғaøûíäa áeòò³ê êeð³ëóä³ң æoғaðû caíûía қaðaé òaáaқøa eð³ò³íä³ãe êeíeò òaðòûëaäû, coäaí êeé³í σ êүøòeð³ òөìeíäeï, òaáaқøa cұéûқòaí øûғaäû. Áұë æaғäaé òaáaқøaíûң Ðcaëìaғûíûң өçãeðó³íe êөð³íeä³. Coíäûқòaí, Ðx  ìaғûíacûí әð  τ óaқûòûíäa өëøeéä³, ÿғíè σ òeïe-òeңä³ê øaìacûía æeòêeíøe áeòò³ê êeð³ëó êүøòeð³í³ң өçãeðó êèíeòèêacûí үçä³êc³ç ұçaқ óaқûò áaқûëaóғa áoëaäû.

Ðx ìaғûíacû σ–íûң æәíe ïëacòèíêaíû èòeð³ï øûғaðaòûí ãèäðocòaòèêaëûқ êүøò³ң ìaғûíacûía òәóeëä³.

Òәæ³ðèáe íәòèæeëeð³í өңäeó

Òaáaқøûíûң ìexaíèêaëûқ òeïe-òeңä³ê øaðòû áoéûíøa áeòò³ê êeð³ëóä³ eceïòeó үø³í êeëec³ òeңäeóä³ қoëäaíóғa áoëaäû:

14.jpg(äèí/cì íeìece ìÍ/ì)

ìұíäaғû Ð- òaáaқøaíûң caëìaғû; s-  òaáaқøaíûң êөëäeíeң қèìa aóäaíû; l-oíûң eí³; b-қaëûíäûғû (b <<l); h- áaòó òeðeңä³ã³; d-çeðòòeëeò³í cұéûқòûí òûғûçäûғû.

  Áeòò³ê êeð³ëó³ áaÿó òөìeíäeéä³ (òaáaқøa cóäaí øaìaëû øûғaäû), coíäûқòaí øeòò³ê æұғó áұðûøû әð óaқûòòa eң ê³ø³ æұғó áұðûøû áoëaäû, oë 0-ãe òeң äeï aëûíaäû. (Қûðíaï òeã³còeëãeí òaáaқøaíû қoëäaíó æұғóäûң σ- ғa әceð³í æoÿäû).

  Çeðòòeëeò³í cұéûқ cóëû eð³ò³íä³ áoëғaíäûқòaí, oíûң òûғûçäûғûí cóäûң òûғûçäûғûía (d=1) òeң äeï eceïòeóãe áoëaäû. Oíäa áeòò³ê êeð³ëó ìaғûíacû êeëec³ ôoðìóëaìeí eceïòeëeä³:

                               σx =(σ0 * P x   )/P0

ìұíäaғû σo -áeð³ëãeí òeìïeðaòóðaäaғû cóäûң áeòò³ê êeð³ëó³ (ìÍ/ì); Ðo -òaáaқøaíûң cóғa òaðòûëó êүø³ (ìã); Ðx -òaáaқøaíûң eð³ò³íä³ãe òaðòûëó êүø³ (ìã); σx -eð³ò³íä³ã³í³ң áeòò³ê êeð³ëó³.

15.jpg

1 – cóðeò. Âèëüãeëüìè òәc³ë³ áoéûíøa áeòò³ê êeð³ëóä³ өëøeó құðaëû: 1-ïëaòèía(øûíû) òaáaқøacû; 2-òoðçèoí òaðaçûcû; 3-æ³ң³øêe òðóáêa; 4-øûíû ұÿøûғû; 5-үcòeëøe; 6-êðeìaëüeða; 7-aððeòèð ðû÷aãû; 8-êөðceòê³ø òұòқacû; 9-aððeòèð

2.2.2  Æұғó қaá³ëeò³í aíûқòaó әä³còeìeëeð³

Æaòóøû òaìøûíûң әä³c³ìeí æұғó áұðûøûí өëøeó әä³còeìec³

Құðaë æaòóøû òaìøûíûң әä³c³ìeí æұғó áұðûøûí өëøeóãe aðíaëғaí. Құðaë æaòóøû òaìøû cóðeò³í caíäûқ âèäeoêaìeða êөìeã³ìeí aëóғa,cóðeòò³ êoìïüþòeðãe ýêcïoðòòaóғa, æұғó áұðûøûí æaíaìa æәíe ëaïïac òeңäeó³ìeí òaìøû êoíòóð ôoðìacû êөìeã³ìeí aíûқòaóғa ìүìê³íø³ë³ê áeðeä³. Æұìûc aëäûíäa құðaëäû áeð³ê ãoðèçoíòaëüäû áeòêe áeê³òó. Aéíaíû oðíaòó. Âèäeooêóëÿðäû ãoðèçoíòaëüäû ìèêðocêoïқa oðíaòó. Æaðûқ ðeò³íäe êүíä³çã³ æaðûқ íeìece ëaìïa æaðûғû aéíaғa áaғûòòaï ïaéäaëaíaäû.

Áaғäaðëaìaíû oðíaòó.

Æұìûc ðeò³. Үcòeëøeí³ äaéûíäaï ìèêðoøïðèöòaðäû cұéûқ ôaçaìeí òoëòûðó. Êoìïüþòeðä³ қocó, DropShape áaғäaðëaìacûí ³cêe қocó. Æaңa ïðoeêò æacaó (ìeíþ Ôaéë - Coçäaòü). Êaìeðaäaí cóðeòò³  қoðøaï aëó ìoäóë³í aêòèâèðëeó (ìeíþ ôaéë - çaxâaò). Қoðøaï aëғaí coң æұғó áұðûøûí өëøeóãe ê³ð³cóãe áoëaäû. Coë êoíòaêòòû áұðûø  æәíe oң êoíòaêòòû áұðûø êoìaíäa êөìeã³ìeí òaìøû ïðoôèë³íe æaíaìa æүðã³çä³ðó êeðeê. Áұðûøòû өëøeó êoìaíäacûí aêòèâòeó. Íeã³çã³ òeðeçeí³ң òөìeíã³ áөë³ì³íäe oң æәíe coë áұðûøûíûң өëøeìäeð³ æәíe oðòaøa áұðûø ìәí³ øûғaäû. Çeðòòeó íәòèæeëeð³í caқòaéäû (Ôaéë - coxðaíèòü).

16.jpg

Cóðeò 2. Ãoíèoìeòð ËÊ-1 aïïaðaòû

Eð³ò³íä³ëeðä³ң қaòòû äeíeëeðäeã³ æұғó áұðûøûí өëøeó

  Æұғó құáûëûcû áeòò³ê қaáaòòaðìeí áөë³íãeí 3 êөëeìä³ê ôaçaëaðäûң қaòûcóûìeí өòeä³. Ôaçaëað áөë³íó øeêaðaëaðûíûң әðқaécûcûía cәéêec áeòò³ê êeð³ëóä³ң ìәíäeð³ áeëã³ë³: σқ/ã / σқ/c / σc/ã.

1) Eãeð σқ/ã> σқ/c áoëca, cұéûқòûқ өçä³ã³íeí æaéûëûï, áoc ýíeðãèÿcû æoғaðû áeò áoc ýíeðãèÿcû òөìeí áeòêe aóûcaäû, ÿғíè, æүéeäeã³ ýíeðãèÿ қoðû açaÿäû, σқ/ã - σқ/c ìәíäeð³ σc/ã ìәí³íe æóûқ áoëca, òaìøûíûң æaéûëó ïðoöec³ òoқòaéäû (3a-cóðeò). Øeêc³ç æaéûëóäûң (òoëûқ æұғó) øaðòû ìûía òeңc³çä³êïeí êөðceò³ëãeí:

         (σқ/ã - σқ/c) > σc/ã           

2) Eãeð σқ/ã < σқ/c áoëca, òaìøû áeòòe æaéûëìaéäû (æұқïaéäû) (3á-cóðeò).

17.jpg

             a)                                                     á)

Cóðeò 3. Òaìøûíûң қaòòû áeòòeã³ æaғäaéëaðû

Æұìûcòûң áaðûcû.

Êeëec³ êoíöeíòðaöèÿëû ÁAÇ æәíe oëaðäûң êoìïëeêcòeð³í³ң eð³ò³íä³ëeð³í äaéûíäaó êeðeê: 1×10-5; 1×10-4; 1×10-3; 1×10-2; 1×10-1 %.

Êâaðö æәíe òeôëoí ïëacòèíêaëaðäû æұìûc aëäûíäa 1 caғaòòaé óaқûò coäa (Na2CO3) eð³ò³íä³c³íäe қaéíaòûï, aéäaëғaí cóìeí æóûï, æaңa äaéûíäaëғaí xðoì қocïacûíûң ûcòûқ eð³ò³íä³c³ìeí өңäeó êeðeê. Cocûí қaéòaäaí aéäaëғaí cóìeí øaéûï, âaêóóì-ýêcèêaòoðäa êeïò³ðeä³.

Êeïêeí ïëacòèíêaíû êþâeòaғa caëûï, áeò³íe 0,05 ìë òaìøû òaìûçûï, êoíöeíòðaöèÿcû áeëã³ë³ ÁAÇ eð³ò³íä³c³í қocaäû äa, êþâeòaíû cұéûқòûқ áóëaíûï ұøûï êeòïec үø³í қaқïaқïeí æaóûï қoÿäû.

Æұғó áұðûøûí өëøeó.

Æұғó áұðûøûí ãoðèçoíòaëü æaғäaéғa êeëò³ð³ëãeí ìèêðocêoïòûң êөìeã³ìeí aíûқòaéäû. Ìèêðocêoïòûң oêóëÿðûí òaìøûғa ôoêócòaéäû (øoғûðëaíäûðaäû), áұë êeçäe oêóëÿðäaғû òaìøû áeéíec³ òөңêeð³ë³ï êөð³íeä³; cocûí oêóëÿðäû áұðaé oòûðûï, oíûң òoðûíäaғû øaðøûíûң 1 cûçûғûí òaìøû áeò³íe æүðã³ç³ëãeí æaíaìa cûçûғûìeí cәéêecòeíä³ðeä³. Áұë êeçäe áұðûø êөðceòê³ø³í³ң oêóëÿðìeí қocûëғaí áaғäaðøacû æұғó áұðûøûíûң òðaícïoðòòûқ өëøeì³í êөðceò³ï òұðaäû.

ÁAÇ-äûң әð òүðë³ êoíöeíòðaöèÿcû үø³í æaңa ïëacòèíêaíû ïaéäaëaíaäû æәíe oíûң áeò³íe өëøeìäeð³ á³ðäeé 5-6 òaìøû òaìûçaäû. Әð òaìøû үø³í øeòò³ê áұðûøòaðäû өëøeï, q-íûң oðòaøa ìәí³í eceïòeéä³. Òaìøû өëøeì³ өçãeðeò³í áoëca, әc³ðece, eãeð oë ұëғaéca, aóûðëûқ êүø³í³ң әceð³ øeòò³ê áұðûø ìәí³íe eäәó³ð қaòeë³ê eíã³çó³ ìүìê³í. Øeòò³ê áұðûøòû òaìøû қaëûïòacқaííaí 5 ìèíóò өòêeííeí êeé³í áaðûï өëøeó êeðeê.

2.2.3 Òeìïeðaòóða ұcòaéòûí êaìeðaäa acòûқ äaқûëäaðûíûң өí³ìä³ë³ã³ ìeí çaëaëäaíóûí aíûқòaó

A) Өí³ìä³ë³ê äeãeí³ì³ç -  äaқûëғa қoéûëғaí óaқûò ìeðç³ì³íäe (7-10) өc³ï øûққaí  äәíäeð caíûíûң  æaëïû өc³ðóãe aëûíғaí äәíäeð caíûía  қaòûíacûìeí aíûқòaëûíғaí ïaéûçäûқ êөðceòê³øò³ aéòaäû. Өí³ìä³ë³êò³ aíûқòaó äәíäeðä³ eãó қacèeòòeð³í áaғaëaóäûң ìaңûçäû á³ð òүð³, ceáeá³ íaøað өí³ìä³ë³ê æaғäaéäa aóûëøaðóaøûëûқ ìәäeíèeòò³ң eã³c өí³ì³ açaÿäû.

Äaқûë өí³ìä³ë³ã³ 100%-ғa æaқûíäaó қaæeò.

Өí³ìä³ë³êò³ aíûқòaó үø³í äaқûëäûң  òaça  100 äaía äәí³í caíaï aëûï,   өc³ðó үø³í òeðìoòұðaқòû ûäûcқa caëaäû. Әð ûäûcòa caëûíғaí êүí³ æaçûëaäû. Oëað   òұðaқòû 20-300C òeìïeðaòóðaäa  өc³ð³ëeä³. Өc³ï æaòқaí äәíäeð  7-10 êүí aðaëûғûíäa áaқûëaíaäû. Өcêeí  äәíäeð äeï  өcê³íäeð³ æaқcû, ұçûíäûғû äәí ұçûíäûғûíaí êeì eìec өң³ï øûққaí äәíäeðä³ aéòaäû. Äәí өí³ìä³ë³ã³ өc³ï øûққaí äәíäeðä³ң ïaéûçäûқ caíû oòûðғûçûëғaí äәíäeð caíûía қaòûíacûìeí  cèïaòòaëaäû.

Á) Òoïûðaққa æûëûæaéëaðäaғû äәíä³-äaқûëäaðäûң өí³ìä³ë³ã³í aðòòûðó әceð³í çeðòòeó

500 ã òoïûðaқòû á³ð ûäûcқa 25 äaíaäaí 24 ûäûcқa aðïa caëûï eãeì³ç. Eã³ëãeí êeé³í äәí êөêòeï øûғa áacòaғaíäa 50 ìë ÁAÇ  æәíe oëaðäûң êoìïëeêcòeð³ìeí cóaðaìûç. Cocûí òoïûðaққa әceð³í aðïa өc³ìä³ã³í³ң өì³ð cүðó óaқûòû, áè³êò³ã³, өí³ìä³ë³ã³ æәíe caáaқòûң қaëûңäûғû aðқûëû aíûқòaéìûç.

2.2.4  Æaïûðaқòaғû xëoðoôèëë құðaìûí aíûқòaó

Ïèãìeíò құðaìûí aíûқòaó үø³í 10-15 ã æaïûðaқ aëaäû, ұcaқòaéäû, æaқcûëaï aðaëacòûðaäû æәíe oðòaøa үëã³äeí òoðçèoíäû òaðaçûäa өëøeíãeí 100 ìã ìөëøeðäe eê³ үëã³ aëaìûç.

Үëã³í³ ұíòaқòaғûøқa caëaìûç, 80%-äûқ aöeòoí құÿìûç, ãoìoãeíä³ êoícècòeíöèÿ òүç³ëãeíøe ұíòaқòaéìûç. Cocûí Áóíçeí êoëáacûíäa Øoòòa ôèëüò³ð³íäe âaêóóìäûқ íacoc aðқûëû cүç³ï aëaäû, қaëғaí ïèãìeíò қaëäûғûí aç ìөëøeðäeã³ 80%-äûқ aöeòoíìeí øaéûï aëaìûç. Coíaí coң 25 ìë-ë³ê êoëáaғa құéûï aëaäû, áeëã³ãe äeé³í òoëòûðaìûç æәíe cïeêòðoôoòoìeòðäe a æәíe b xëoðoôèëëäeð³ үø³í áeëã³ë³ òoëқûí ұçûíäûғûíäa: ìұíäaғû a – E663 æәíe b – E645  ýêcòeíöèÿ ìөëøeð³í aíûқòaéäû. Êeëec³ ôoðìóëa áoéûíøa eceïòeëeä³:

Xëoðoôèëë a (Ca) = 12,7 E663 – 2,69E645;

Xëoðoôèëë b (Cb) = 22,9 E645 – 4,68E663;

Xëoðoôèëë қocûíäûcû (a + b) = 8,02 E663 + 20,2E645.

Ocû ôoðìóëaëað íeã³ç³íäe 1ë eð³ò³íä³äe ìèëëèãðaììeí ïèãìeíò êoíöeíòðaöèÿcû (ìã/ë) eceïòeëeä³.

1ã øèê³çaò құðaìûíäaғû ïèãìeíò ìөëøeð³í қaéòa eceïòeóãe êeëec³ ôoðìóëa қoëäaíûëaäû:

Xëoðoôèëë = KV/d,

Ìұíäaғû: Ê – Ca, Cb, C(a + b) íeìece Cê;

V – êөëeì, ìë;

d – үëã³, ã.

3 ÍӘÒÈÆEËEÐ ÆӘÍE OËAÐÄÛ ÒAËҚÛËAÓ

Òәæ³ðèáe áaðûcûíäa áaêòeðèöèäò³ê ìeòaöèä, íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòû, OÏ-10 æәíe oëaðäûң êoìïëeêcòeð³í³ң 10-5-10-1% eð³ò³íä³ëeð³ äaéûíäaëûï, oëaðäûң áeòò³ê êeð³ëóëeð³ ìeí æұғó қaá³ëeòòeð³ aíûқòaëûíäû.

Eð³ò³íä³ëeðä³ң êoíöeíòðaöèÿëaðû æoғaðëaóûìeí áeòò³ê êeð³ëó òөìeíäeä³. Áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòaðäûң áeòò³ê êeð³ëó³í³ң òөìeíäeó³ eê³ caòûìeí æүçeãe acaäû: áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòûң äèôôóçèÿ ìoëeêóëacûíûң áeòò³ê ôaçaaðaëûқ êөëeì³íe áaéëaíûcòû; ÁAÇ қaáaòûíûң ôaçaaðaëûқ ôoðìaëaóûía áaéëaíûcòû.

Ìèöeëëa òүçã³ø ÁAÇ-äað ìeí ïoëèýëeêòðoëèòòeðä³ң әðeêeòecó eðeêøeë³êòeð³ áeòò³ê êeð³ëó èçoòeðìaëaðûíäa áeéíeëeíä³. 1-4 cóðeòòeðäe æeêe êoìïoíeíòòeðä³ң, ìeòaöèä, íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòû, OÏ-10 æәíe oëaðäûң accoöèaòòaðû eð³ò³íä³ëeð³í³ң òөìeíäeó³í³ң èçoòeðìa қècûқòaðû êeëò³ð³ëãeí. ÄÄCNa æәíe OÏ-10 eð³ò³íä³ëeð³í³ң áeòò³ê êeð³ëó³ ìeòaöèäêe қaðaғaíäa òөìeí áoëäû. Aë ìeòaöèä- ÄÄCNa, ìeòaöèä- OÏ-10 æeêe êoìïoíeíòeðãe қaðaғaíäa òөìeí áoëäû.

Æeêe êoìïoíeíòòeðãe қaðaғaíäa áeòò³ê êeð³ëó oëaðäûң êoìïëeêcòeð³íäe òөìeíäeéò³íä³ã³, ÿғíè oëaðäûң áeòò³ê aêòèâò³ë³ã³ ìeòaöèäòeí æoғaðû eêeí³í êөðceò³ë³ï, aäcoðáöèÿëûқ қaáaòòað òүç³ëó³í³ң òeðìoäèíaìèêaëûқ ïaðaìeòðëeð³ aíûқòaëûíäû.

18.jpg

1 - cóðeò.  Ìeòaöèä (1), OÏ-10 (2),  ÄÄCNa (3)  eð³ò³íä³ëeð³í³ң áeòò³ê êeð³ëó èçoòeðìaëaðû

19.jpg

2 – cóðeò. Ìeòaöèä (1),  Ìö + ÄÄCNa (2),  ÄÄCNa (3)  eð³ò³íä³ëeð³í³ң áeòò³ê êeð³ëó èçoòeðìaëaðû

20.jpg

3 – cóðeò. Ìeòaöèä (1),  Ìö + OÏ-10 (2),  OÏ-10 (3)  eð³ò³íä³ëeð³í³ң áeòò³ê êeð³ëó èçoòeðìaëaðû

21.jpg

4 – cóðeò. Ìeòaöèä (1), Ìö + OÏ-10 (2),  Ìö + ÄÄCNa (3)  eð³ò³íä³ëeð³í³ң áeòò³ê êeð³ëó èçoòeðìaëaðû

          Æұғó ûқïaëûíûң eң aëғaøқû caòûcû áoëûï æұғó құáûëûcû òaáûëaäû. Coíäûқòaí æұìûcòûң êeëec³ êeçeң³ ìeòaöèä, ÄÄCNa, OÏ-10 æәíe oëaðäûң accoöèaòòaðûíûң òeôëoí áeò³íäeã³ æұғóäûң  øeòê³ áұðûøûí өëøeóãe  aðíaëäû. Çeðòòeó үø³í òeôëoííûң,  ÿғíè ãèäðoôoáòû áeòò³ òaңäaï aëó ceáeá³ì³ç, өc³ìä³êòeð áeò³ ãèäðoôoáòû áoëóû.

Áacòaïқû çaòòaðìeí caëûcòûðғaíäa ÁAÇ-ìeòaöèä êoìïoçèöèÿëaðûíûң òұðaқòaíäûðғûøòûқ қaá³ëeò³í³ң æoғaðû áoëóûía oëaðäûң áeòò³ê-aêòèâò³ accoöèaòòað òүçó³ìeí òүc³íä³ðóãe áoëaäû. ÁAÇ-ìeòaöèä êoìïoçèöèÿcûíûң òè³ìä³ë³ã³ áeòò³ê   áeëceíä³ë³êò³ң áacòaïқû çaòòaðûía қaðaғaíäa ìeéë³íøe êөï ÁAÇ- ìeòaöèä accoöèaòòûң òүç³ëó³ìeí òүc³íä³ð³ëeä³. Áұë ÁAÇ-ìeí                   әðeêeòòecó áaðûcûíäa ìaêðoìoëeêóëaëaðäûң êoíôoðìaöèoíäû      өçãeðó³ìeí áaéëaíûcòû – aëäûìeí ìaêðoìoëeêóëaëaðäa òeð³c қóaòòûң æèíaëóûía áaéëaíûcòû accoöèaòòûң ìoëeêóëaëûқ     ìөëøeð³í³ң өcó³ìeí, aë oäaí         êeé³í eð³ò³íä³í³ң æoғaðû èoíäûқ  êүø³ áaðûcûíäa ýêðaíäûқ әðeêeò³í³ң êүøeþ³ әceð³íeí êoìïaêòèçaöèÿëaíóû.

Ocûғaí oðaé êoìïoíeòòeðä³ң ãèäðoôoáòû òeôëoí áeò³íäe æұғó áұðûøòaðû өëøeíä³. Çeðòòeó íәòèæec³ 5 – 8 cóðeòòeðäe êөðceò³ëãeí. Қaëûïòû æұғó áұðûøûí aíûқòaó қaòòû/cұéûқ æәíe cұéûқ/ãaç ôaçaëað øeêaðacûíäa ïoëèìeðä³ң aäcoðáöèÿëûқ қaáaòûíûң òүç³ëó êèíeòèêacûìeí aíûқòaëaäû. Æұғaòûí cұéûқòûқòûң òaìøûcû қaëûïòû ôoðìacûía áacòaïқû 10-15 ìèíóò ³ø³íäe êeëeä³. Қaëûïòû òaìøûíûң òoëûқ ôoðìaëaíóû ïoëèìeðä³ң ìoëeêóëaëûқ ìaccacûía æәíe eð³ò³íä³í³ң êoíöeíòðaöèÿcûía òәóeëä³. 15-20 ìèíóò өòêeííeí êeé³í Ө өçãeð³c³ aç áoëaäû. Ocûғaí áaéëaíûcòû òәæ³ðèáeë³ê æұғó áұðûøûí қaòòû áeòêe òaìøû òaìûçғaííaí êeé³í 10-15 ìèíóò óaқûò өòêeí coң өëøeíä³.

22.jpg 

5 – cóðeò. Ìeòaöèä (1), ÄÄCNa (2), OÏ-10 (3) eð³ò³íä³ëeð³í³ң æұғó áұðûøûíûң èçoòeðìaëaðû

23.jpg

6 – cóðeò. Ìeòaöèä (1), Ìö + ÄÄCNa (2),  ÄÄCNa (3)  eð³ò³íä³ëeð³í³ң æұғó áұðûøûíûң èçoòeðìaëaðû

24.jpg

7 – cóðeò. Ìeòaöèä (1), OÏ-10 (2), Ìö + OÏ-10 (3) eð³ò³íä³ëeð³í³ң æұғó áұðûøûíûң èçoòeðìaëaðû

25.jpg

8 – cóðeò. Ìeòaöèä (1), Ìö + ÄÄCNa (2),  Ìö + OÏ-10 (3) eð³ò³íä³ëeð³í³ң æұғó áұðûøûíûң èçoòeðìaëaðû

5 – 8 cóðeòòeðäeã³ ìәë³ìeòòeð áoéûíøa, òeôëoí áeò³íäe áaêòeðèöèäò³ê ìeòaöèäò³ң æұғó қaá³ëeò³ æeêe êoìïoíeíòòeðãe қaðaғaíäa íaøað. Ceáeá³, áaðëûқ ïoëèýëeêòðoëèòòeðãe òәí қacèeò ôaçaëað øeêaðacûíäaғû aäcoðáöèÿëûқ қaáaòòûң òүç³ëó ïðoöec³ æaé æүðeä³. Ïoëèýëeêòðoëèò eð³ò³íä³c³í³ң ãèäðoôoáòû áeòòe æұғóûí æaқcaðòó ìaқcaòûíäa íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòû ìeí OÏ-10 -í³ң әceð³ çeðòòeëä³. Òeôëoí áeò³íäe æұғóû ÁAÇ қaòûcûíäa æaқcaðäû. Á³ðaқ ÁAÇ-äûң aç êoíöeíòðaöèÿcû æaқcû әceð áeðãeí æoқ. Ãèäðoôoáòû áeòêe ìeòaöèäò³ң cóëû eð³ò³íä³c³í³ң æұғó қaá³ëeò³í æaқcaðòó үø³í ÄÄCNa ìeí OÏ-10 cóëû eð³ò³íä³ëeð³í³ң ìeòaöèäïeí accoöèaòòaðûíûң òeôëoíäa æұғó áұðûøû aíûқòaëäû.

Áeòò³ê aêòèâò³ çaòòað æәíe oëaðäûң ìeòaöèäïeí  êoìïëeêcòeð³í³ң  өí³ìä³ë³ê ïeí çaëaëäaíó қacèeòòeð³íe әceð³í áaғaëaó ҚÐ ÁҒÌ өc³ìä³êòeðä³ қoðғaó ғûëûìè çeðòòeó èícòèòóòûíäa, òoêcèêoëoãèÿ   çeðòxaíacûíäa çeðòxaíaëûқ æaғäaéäa æүðã³ç³ëä³.

Өí³ìä³ë³êò³ aíûқòaó äәíäeðä³ eãó қacèeòòeð³í áaғaëaóäûң ìaңûçäû  á³ð òүð³, ceáeá³ íaøað өí³ìä³ë³ê æaғäaéäa aóûëøaðóaøûëûқ    ìәäeíèeòò³ң eã³c  қoð êөëeì³ açaÿäû. Äaқûë өí³ìä³ë³ã³ 100%-ғa  æaқûíäaó қaæeò. Coíäûқòaí aóûë øaðóaøûëûқ äaқûëäaðäûң қoðû  ìeí caïacûí aðòòûðó үø³í äaқûëäû eêïec áұðûí oíûң өí³ìä³ë³ã³  ìeí çaëaëäaíó қacèeòòeð³íe  әceð³ áað çaòòaðìeí   òәæ³ðèáe   æүç³íäe   çeðòòeó æүðã³çó ìaңûçäû.  

Өí³ìä³ë³ê ïeí çaëaëäaíóäû  aíûқòaó үø³í òaça  æaçäûқ  aðïaíûң   30 äaía äәí³ caíaï aëûíaäû. Әä³còeìe áoéûíøa oëaðäû  òұðaқòû 20- 300C òeìïeðaòóðaäa  өc³ðeä³, coíäûқòaí aðïa äәíäeð³ òұðaқòû  240C           òeìïeðaòóðaíû ұcòaéòûí êaìeðaäa  өc³ð³ëä³. Өc³ï æaòқaí  aðïa  äәíäeð³  3-7  êүí aðaëûғûíäa áaқûëaíäû.  Өcêeí  äәíäeð ÿғíè  өcê³íäeð³  æaқcû, ұçûíäûғû äәí  ұçûíäûғûíaí êeì eìec өң³ï øûққaí äәíäe caíaëûï, êөðceòê³øòeð   êecòeãe eíã³ç³ëä³.  Êecòeãe eíã³ç³ëãeí íәòèæeëeð ìұқèÿò қaðaëûï, ³ø³íeí æaқcû ìәí áeðãeí íұcқaëað òaңäaëûíäû. Äұðûc әð³ íaқòû  íәòèæe aëó үø³í oë íұcқaëaðғa òaғû çeðòòeó қoéûëäû. Äәí өí³ìä³ë³ã³ өc³ï øûққaí äәíäeðä³ң ïaéûçäûқ caíû oòûðғûçûëғaí  äәíäeð caíûía қaòûíacûìeí cèïaòòaëaäû. ÁAÇ-äûң æeêe-æeêe             êoìïoíeíòòeð³í³ң  æәíe Ìeòaöèä- ÁAÇ accoöèaòòaðûíûң  aðïa äaқûëäaðûíûң  өí³ìä³ë³ã³íe,   çaëaëäaíóûía  әceð³  çeðòòeë³íä³.

  Áeòò³ê- aêòèâò³ çaòòaðìeí өңäeëãeí aðïa äaқûëäaðûíûң                               өí³ìä³ë³ã³ ìeí çaëaëäaíóûí aíûқòaó íәòèæeëeð³ 1- êecòe  æәíe  2 – êecòeëeðäe êөðceò³ëãeí.

1 – Êecòe. ÁAÇ æәíe ÌÖ- ÁAÇ eð³ò³íä³ëeð³ìeí өңäeëãeí aðïa äaқûëäaðûíûң өíã³øò³ã³ ìeí çaëaëäaíóûí aíûқòaó.

Íұcқa, êoíöeíòðaöèÿcû

Өí³ìä³ë³ã³, äaía

Çaëaëäaíó, äaía

Өí³ìä³ë³ã³, %

1

2

3

4

5

1

Áaқûëaó

25,75

4,25

85

2

Ìeòaöèä, 0,01%

26

5,75

87

3

ÄÄCNa, 0,1%

11

23,25

37

4

OÏ-10, 0,01%

17,25

18,75

58

5

Ìeòaöèä – ÄÄCNa, 0,01%

10,25

21

14

6

Ìeòaöèä – OÏ-10, 0,01%

20,5

12,75

68

1 –  êecòeäeí êөðeò³í³ì³ç Ìeòaöèä (0,01%) eð³ò³íä³c³ìeí өңäeëãeí aðïa өí³ìä³ë³ã³ eң æoғaðû ìәíãe èe áoëäû, 87%-äû құðaäû.  Ìeòaöèä (0,01%) êoíöeíòðaöèÿcûìeí өңäeëãeí 3 æәíe 7 êүíäeã³ aðïa өí³ìä³ë³ã³ 9 – cóðeòòe êөðceò³ëãeí. Á³ðaқ çaëaëäaíғaí aðïa caíû eң aç íұcқa Ìeòaöèä – ÄÄCNa, 0,01% êoìïëeêc³íäe áaéқaëäû. Æeêe êoìïoíeòòeðãe қaðaғaíäa Ìeòaöèä-ÁAÇ accoöèaòòaðû æaқcû íәòèæe êөðceòò³ æәíe äe çaëaëcûçäaíäûðó қacèeò³ æaқcû áaéқaëäû. Íaøað íәòèæe êөðceòêeí, çaëaëäaíóғa қaðcû òұða aëìaғaí Ìeòaöèä – ÄÄCNa, 0,01% eð³ò³íä³c³ìeí өңäeëãeí aðïa äaқûëûíûң өí³ìä³ë³ã³ 10 – cóðeòòe êөðceò³ëãeí.

yHE9VsY1haU.jpgiE6lYu_QXJ4.jpg

A                                                               Á

9 -  cóðeò. Ìö- 0,01% êoíöeíòðaöèÿëû eð³ò³íä³c³ìeí өңäeëãeí aðïa äaқûëäaðûíûң өí³ìä³ë³ã³ ìeí çaëaëäaíóû: A – 3 êүíäeã³; Á – 7 êүíäeã³

 -cUBaEDlQfs.jpghpQyNhPE93s.jpg

   A                                                            Á

10 – cóðeò. Ìeòaöèä + ÄÄCNa, 0,01%  êoìïëeêc³ìeí өңäeëãeí aðïa äaқûëäaðûíûң өí³ìä³ë³ã³ ìeí çaëaëäaíóû: A – 3 êүíäeã³; Á – 7 êүíäeã³

Aðïa äaқûëûíûң өc³ï-äaìóûí áaқûëaó áaðûcûíäa ÁAÇ æәíe oëaðäûң êoìïëeêcòeð³í қoëäaíғaí өc³ìä³êòeðä³ң 6 êүí ³ø³íäeã³ êөðceòê³ø³ (caáaқòûң ұçûíäûғû) áaқûëaó íұcқacûìeí caëûcòûðғaíäa eäәó³ð æaқcaðғaíû áaéқaëäû (2 – êecòe). 2 – êecòeäeí êөð³í³ï òұðғaíäaé, қoëäaíûëғaí ÁAÇ æәíe  ÁAÇ-ÌÖ êoìïëeêcòeð³ қoëäaíûëғaí áaðëûқ òүðëeð³ өc³ìä³êò³ң өc³ï-æeò³ëó³íe æaқcû әceð eòeä³, ÿғíè aðïa áè³ê (өc³ìä³ê áè³êò³ã³ 17-18 cì äeé³í) æәíe caáaқòað æóaí (caáaқòûң қaëûңäûғû 0,09 cì äeé³í) áoëäû. Çeðòòeó íәòèæeëeð³ 11-12 cóðeòòeðäe êөðceò³ëãeí.

2– êecòe. Aðïa äaқûëûíûң өc³ï-äaìóûía ÁAÇ æәíe oëaðäûң accoöèaòòaðûíûң әceð³.

¹

Òәæ³ðèáe íұcқaëaðû

Eã³ëãeí êeé³í 6 êүíäeã³ aðïa caáaғûíûң ұçûíäûғû, cì

Eã³ëãeí êeé³í 10 êүíäeã³

Aðïa caáaғûíûң ұçûíäûғû, cì

Aðïa caáaғûíûң қaëûңäûғû, cì

1

2

3

4

5

1

Áaқûëaó

0,1

3,2

0,021

2

Ìeòaöèä, 0,01%

8,06

18,83

0,095

3

ÄÄCNa, 0,01%

6,34

16,34

0,067

4

OÏ-10, 0,01%

8,53

17,33

0,079

5

Ìeòaöèä – ÄÄCNa, 0,01%

7,79

13,71

0,071

6

Ìeòaöèä – OÏ-10, 0,01%

9,70

18,06

0,089

30.jpg

11 – cóðeò. Áaқûëaó (1), ìeòaöèä (2), ÄÄCNa, 0,01% (3), OÏ-10, 0,01% (4), Ìeòaöèä + ÄÄCNa, 0,01% (5), Ìeòaöèä + OÏ-10, 0,01% (6) eð³ò³íä³ëeð³ìeí өңäeëãeí òoïûðaққa eã³ëãeí aðïa äaқûëû caáaғûíûң ұçûíäûғû

31.jpg

12 – cóðeò. Áaқûëaó (1), ìeòaöèä (2), ÄÄCNa, 0,01% (3), OÏ-10, 0,01% (4), Ìeòaöèä + ÄÄCNa, 0,01% (5), Ìeòaöèä + OÏ-10, 0,01% (6) eð³ò³íä³ëeð³ìeí өңäeëãeí òoïûðaққa eã³ëãeí aðïa äaқûëû caáaғûíûң қaëûңäûғû

3 – êecòe. ÁAÇ æәíe ÁAÇ-ÌÖ êoìïëeêcòeð³ìeí өңäeëãeí aðïa æaïûðaғûíäaғû xëoðoôèëë ìөëøeð³

Íұcқa, êoíöeíòðaöèÿcû

Æaïûðaқòaғû xëoðoôèëë ìөëøeð³, ìã/ã

1

2

3

1

Áaқûëaó

0,2873

2

Ìeòaöèä, 0,01%

1,4006

3

ÄÄCNa, 0,01%

0,9669

4

OÏ -10, 0,01%

1,4407

5

Ìeòaöèä – ÄÄCNa, 0,01%

0,69985

6

Ìeòaöèä – OÏ-10, 0,01%

1,4808

-ylO0HLlORo.jpg

13 – cóðeò. Òoïûðaққa eã³ëãeí aðïa caáaғûíûң қaëûңäûғûí өëøeó.

33.jpg

14 – cóðeò. Áaқûëaó (1), ìeòaöèä (2), ÄÄCNa, 0,01% (3), OÏ-10, 0,01% (4), Ìeòaöèä + ÄÄCNa, 0,01% (5), Ìeòaöèä + OÏ-10, 0,01% (6) eð³ò³íä³ëeð³ìeí өңäeëãeí òoïûðaқòa өcêeí aðïa æaïûðaғûíûң xëoðoôèëë ìөëøeð³

 

14 – cóðeòòe ÁAÇ æәíe ÁAÇ-ìeòaöèä êoìïëeêcòeð³ eð³ò³íä³ëeð³ìeí өңäeëãeí òoïûðaқòa өcêeí aðïa æaïûðaғûíûң xëoðoôèëë ìөëøeð³ aíûқòaëäû. Xëoðoôèëë ìөëøeð³ Ìeòaöèä – OÏ-10, 0,01% êoìïëeêc³ìeí өңäeëãeí íұcқaäa æaқcû íәòèæe êөðceòò³. Aðïa äaқûëûíûң æaïûðaғûíäaғû xëoðoôèëä³ çeðòòeó íәòèæec³ 4 - êecòeäe áeð³ëãeí íәòèæeäeí êөðeò³í³ì³ç Ìeòaöèä – OÏ-10, 0,01% accoöèaòûìeí өңäeëãeí íұcқaäa æoғaðû êөðceòê³ø êөðceòò³.

34.jpg A

35.jpg

 Á

15 – cóðeò. Òoïûðaққa eã³ëãeí ÁAÇ æәíe ÁAÇ-ÌÖ êoìïëeêcòeð³ìeí өңäeëãeí aðïa äaқûëû. A – 6 êүí. Á – 10 êүí.

OhNokh92Ppo.jpgA                                             

iKKjFRn4xhA.jpg                                                                                         Á

16 – cóðeò. Òoïûðaққa eã³ëãeí ÁAÇ æәíe ÁAÇ-ÌÖ êoìïëeêcòeð³ìeí өңäeëãeí aðïa äaқûëû. A – 6 êүí. Á – 10 êүí.

ҚOÐÛÒÛÍÄÛ

Ìeòaöèä, ÄÄCNa, OÏ-10 æәíe ìeòaöèäò³ң ÁAÇ-ìeí accoöèaòòaðûíûң áeòò³ê êeð³ëó³, æұғó қacèeòòeð³ çeðòòeëä³. Æeêe êoìïoíeòòeðãe қaðaғaíäa áeòò³ê êeð³ëó³ òөìeí. Ïoëèìeð қocïacûíäa áeòò³ê aêòèâò³ çaòòaðäûң áeòò³ê aêòèâò³ë³ã³ aðòaäû.

2. Ìeòaöèä, áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòað aðïa äaқûëûíûң өí³ìä³ë³ã³í æoғaðûëaòaäû. Çeðòòeó íәòèæec³íeí aíûқòaéòûíûìûç ÌÖ, ÁAÇ æәíe oëaðäûң accoöèaòòaðûí aóûë øaðóaøûëûқ caëacûíäa acòûқ өí³ìä³ë³ã³í aðòòûðóғa әceð eòóø³ còèìóëÿòoð ðeò³íäe қoëäaíóғa áoëaäû.

3.

ÏAÉÄAËAÍÛËҒAÍ ӘÄEÁÈÒÒEРҲDz̲

               

1. http://referattar.kazaksha.info/êoëëoèäòû-áaç-òүðëeð³

2. Ëaáoðaòoðíûe ðaáoòû è çaäa÷è ïo êoëëoèäíoé xèìèè / Ïoä ðeä. Þ.Ã. Ôðoëoâa. – Ì : Xèìèÿ, 1986. – 216 c.

3. Oìaðoâa Ê.È., Ìócaáeêoâ Ê.Á., Aáèëoâ Æ.A. Âëèÿíèe âûcoêo è íèçêoìoëeêóëÿðíûx ïoâeðxíocòíoaêòèâíûx âeùecòâ è èx cìeceé ía cìa÷èâaíèe òâeðäûx òeë. - Aëìa-Aòa: ÊaçÃÓ, 1984.-19 c.

4. Aéäaðoâa C.Á., Ìócaáeêoâ Ê.Á. Ïoâeðxíocòíoe íaòÿæeíèe âoäíûx ðacòâoðoâ ïoëèýëeêòðoëèòoâ // Êoëëoèäí.æóðí.- 1978.-T.40.- ¹ 5.- 225-258.

5. Ðeáèíäeð Ï.A. Èçáðaííûe òðóäû. –Ì : Íaóêa, 1978-1979. –T.1,2.

6. Ìócaáeêoâ Ê.Á., Aáèëoâ Æ.A., Caìcoíoâ Ã.Â. Âçaèìoäeécòâèe cèíòeòè÷ecêèx ïoëèýëeêòðoëèòoâ c ïoâeðxíocòío –aêòèâíûìè âeùecòâaìè. // Êoëëoèäí. Æóðí. – 1978. –Ò. 40. –¹4. –C. 694-699.

7. Zana R, Yiv S, Strazielle C, Lianos P. Effect of alcohol on the properties of micellar systems. I. Critical micellization concentration, micelle molecular weight and ionization degree, and solubility of alcohols in micellar solutions. J. Colloid Interface Sci. 1981;80:208–223.

8. Òóðãóíáaé C., Oìaðoâa Ê.È., Ìócaáeêoâ Ê.Á. Ðaçðaáoòêa cïocoáoâ ïoëó÷eíèÿ ãèäðoôèëèçèðoâaííoé ceðû //Òeçècû äoêë. III Ìeæäóíaðoäíoão êoíãðecca còóäeíòoâ è ìoëoäûx ó÷eíûx. «Ìèð íaóêè». – Aëìaòû, 2009, 108 c.

9. Êoco÷eâa Ý.Ì., Coïèí Â.Ô., Êoíoâaëoâ A.È., Áaêeeâa Ð.Ô., Êóêëèí A.È., Ècëaìoâ A.X., Êóäðÿâöeâa Ë.Ì., Êóäðÿâöeâ Ä.Á. Aãðeãaöèÿ â âoäíûx cècòeìax ía ocíoâe ðaçâeòëeííoão ïoëèýòèëeíèìèía è êaòèoííûx ÏAÂ. Êoë.æóð.2006,¹6,còð 784-791.

10.  Eôðeìoâ Â.A. Ïðèíöèïû caìooðãaíèçaöèè â ïoëèýëeêòðoëèòíûx êoìïëeêcax: äècc. ... êaíä.xèì.íaóê. –Ì.: - ÌÃÓ, - 1994. –C.115

11. Hayakawa J.C.T. Kwak J. Intractions between polymer and cationic surfactants in “ cationic surfactants”ed. P.N. Rubingh, P.M. Holland, Marcel, Dekker, - New York, 1991. –p.189

12. Katarzyna Szymczyk, Anna Zdziennicka, Bronisaw Jaczuk, Wiesaw Wójcik. «The properties of mixtures of two cationic surfactants in water at water/air interface» Colloids and Surfaces A: Physicochemical and Engineering Aspects, Volume 264, Issues 1–3, 15 August 2005, Pages 147-156

13. Katarzyna Szymczyk, Anna Zdziennicka, Bronisaw Jaczuk, Wiesaw Wójcik. «The wettability of polytetrafluoroethylene and polymethyl methacrylate by aqueous solution of two cationic surfactants mixture»
Journal of Colloid and Interface Science, Volume 293, Issue 1, Pages 172-180

14. Takashi Tomi, Tamaki Maeda, Iwao Satake, Katumitu Hayakawa. «Micelle formation of a cationic surfactant in the presence of 1,n-alkanediol and the miscibility of alcohols in micelles» Colloids and Surfaces A: Physicochemical and Engineering Aspects, Volume 346, Issues 1–3, 20 August 2009, Pages 28-33

15. Ùóêèí E.Ä., Ïeðöoâ A.Â., Aìeëèía E.A. Êoëëoèäíaÿ xèìèÿ. Ì.: Èçä-âo  ÌÃÓ, 1982ã, 352c.

16. Aáèëoâ Æ.A. Âçaèìoäeécòâèe cèíòeòè÷ecêèx ïoëèýëeêòðoëèòoâ c èoííûìè ïoâeðxíocòío-aêòèâíûìè âeùecòâaìè â âoäíûx ðacòâoðax: aâòoðeô. ... êaíä. xèì. íaóê: 02.00.11. – Aëìa-Aòa: 1982. – 34 c.

17. Ìócaáeêoâ Ê.Á., Aéäaðoâa C.Á., Aáäèeâ Ê.Æ. Aäcoðáöèÿ ïoëèýëeêòðoëèòíûx accoöèaòoâ ía ïoäâèæíûx ãðaíèöax ðaçäeëa ôaç //Ócïexè êoëëoèäíoé  xèìèè. – Ë.: Xèìèÿ, 1991. – C. 209-223.

18. Lima C., Nome F., Zanette D. The absence of conventional polymer – surfactant interaction between sodium monodecyl phosphate and poly (ethylene oxide): conductivity and kinetic evidence //J. Colloid and Interface. Sci. - 1997. ¹ 2. - P. 396-400.

19. Lima C., Nome F., Zanette D. First evidence of  poly (ethylene oxide)-mixed sodium dodecyl sulfate/sodium decyl phosphate complexes //J. Colloid and Interface. Sci. - 1997. ¹ 1. - P. 174-176.

20. Kamenka N., Zana R. Interaction of magnesium and cadmium dodecylsulfates with poly(ethylene oxide) and poly (vinylpirrolidone): conductance, self-diffusion and fluorescence probing investigations //J. Colloid and Interface.  Sci. - 1997. ¹ 1. - P. 130-138.

21. Ï.Ð.  Ðaқûìæaíoâ,  Á.Á.  Ec³ìáeêoâa,  Ì.Â.  Ïoïoâa,  Ø.A.  Ìұçäûáaeâa. ÁAÇ ìèöeëëaëaðû. Coëþáèëèçaöèÿ : әä³còeìeë³ê íұcқaó. / ØҚÌÓ.- Өcêeìeí: ØҚÌÓ Áacïacû, 2004.-40 á/.

22. Ôðèäðèxcáeðã Ä.Ý. Êóðc êoëëoèäíoé xèìèè. Ó÷eá. äëÿ âóçoâ. 2-e èçä., ïeðeðaá. è äoï.-Ë: Xèìèÿ, 1984-368 c.

23. Êoco÷eâa Ý.Ì., Coïèí Â.Ô., Êoíoâaëoâ A.È., Áaêeeâa Ð.Ô., Êóêëèí A.È., Ècaìoâ A.X., Êóäðÿâöeâa Ë.Ì., Êóäðÿâöeâ Ä.Á. Aãðeãaöèÿ â âoäíûx cècòeìax ía ocíoâe ðaçâeòëeííoão ïoëèýòèëeíèìèía è êaòèoííûx ÏAÂ. Êoë.æóð.2006,¹6,còð 784-791/.

24. Aéäaðoâa C.Á., Øaðèïoâa A.A., Áaáaeâ A.A., Aëèìáeêoâa Ã.Ê. Êoìïoçèöèè c êaòèoí- è aíèoíaêòèâòûìè ïoâeðxíocòío-aêòèâíûìè âeùecòâaìè äëÿ çaùèòû oò êoððoçèè ìeòaëëè÷ecêèx êoícòðóêöèé. //Âecòíèê ÊaçÍÓ. Ceðèÿ xèìè÷ecêaÿ. -2011. ¹1(61). –c. 280-286.

25. http://referattar.kazaksha.info/êoëëoèäòû-áaç-òүðëeð³

26. Ìeæôaçíûe cëoè ïoëèýëeêòðoëèòoâ: (cèíòeòè÷ecêèe ïoëèìeðû) /Ìócaáeêoâ Ê.Á., Æóáaíoâ Á.A., Èçìaéëoâa Â.Í., Cóëèì Á.Ä.-Aëìa-Aòa: Íaóêa, 1987.-112c

27. R.Zana «Aqueous surfactant-alcohol systems: A review»
Advances in Colloid and Interface Science, Volume 57, Issue null, Pages 1-64

28. Ïaòeíò ¹2423829 Ðoccèÿ. È.A. Ôèëoíèê, A.È. Aïðacþxèí, Ì.Ì. Íèêèòèí. Còèìóëÿòoð ðocòa, ðaçâèòèÿ è öâeòeíèÿ öâeòo÷íûx ðacòeíèé è cïocoá còèìóëèðoâaíèÿ ðocòa, ðaçâèòèÿ è öâeòeíèÿ öâeòo÷íûx ðacòeíèé. -2011.

29. Âoèíöeâa È.È., Ãeìáèöêèé Ï.A. Ïoëèãeêcaìeòèëeíãóaíèäèí êaê cðeäcòâa áoðüáû c èíôeêöèeé áèoêoððoçèeé è áèooáðacòeíèÿìè // Cá. Cò.5. Âceðoc.Êoíô. « Còðóêòóða è äèíaìèêa ìoëeêóëÿðíûx cècòeì»- ×1., -1998,- C.92-95.

30. Holcomb C.D., Clancy P., Zollweg J.A. // Mol. Phys. - 1993. - ¹ 78. – Ð. 437-446/.

31. http://referattar.kazaksha.info/áeòò³ê-êeð³ëó

32. Òұðғaíáaé Ceéòæaí. Äècceðòaöèÿ æұìûcû: Ãèäðoôoáòû áөëøeêòeðä³ң ãèäðoäècïeðcèÿcûí òұðaқòaíäûðó

33. Қ.È.Oìaðoâa,A.O.Aäèëüáeêoâa,Қ.Á.Ìócaáeêoâ,A.Caòìáeêoâa. Ïoëèaêðèë,Ïoëèìeòaêðèë қûøқûëäaðû æәíe èoíäû eìec ÁAÇ OÏ-10 íeã³ç³íäeã³ ïoëèêoìïëeêcòeð қaòûcûíäaғû òұðaқòûëûғû

34. Ïëaòý Í.A., Âacèëüeâ A.E. Ôèçèoëoãè÷ecêèe aêòèâíûe ïoëèìeðû. Ì.; - Xèìèÿ, -1986, - C.294.

35. Âoëêoâ Í.A. Ïðèìeíeíèe ÏA â ïèùeâoé ïðoìûøëeííocòè: Ìaòeðèaëû Íaó÷íoé Ceccèè, Ìóðìaícê, 15-17 ceíò., 2008. Ìóðìaícê: ÌÃ-ÒÓ 2008, c.65-66.

36. Òóëeãeíoâa Ã.Ó., Ìócaáeêoâ Ê.Á., Aäèëüáeêoâa A.O. Èccëeäoâaíèe âçaèìoäeécòâèÿ ìeòaöèäa c êaðáoêcèëcoäeðæaùèìè coeäèíeíèÿìè. //Âecòíèê ÊaçÍÓ. Ceðèÿ xèìè÷ecêaÿ. -2012. ¹3(65). –c. 54-58.

37. Áèëaëoâ A.Á., Áaáaeâa A.A., Òðeòüÿêoâa A.ß., Ìÿã÷eíêoâ Â.A., Áaðaáaíoâ Â.Ï. Âçaìèäeécòâèe äoäeöèëcóëüôaòa íaòðèÿ c èoíoãeííûìè ïðoèçâoäíûìè ïoëèaêðèëaìèäa â âoäíûx ðacòâoðax. //Âûcoêoìoëeêóëÿðíûe coeäèíeíèÿ. -2005, Ò: 47, ¹11. –c. 1942-1955.

38. Âaíèí A.A., Cìèðíoâa Í.A. Ìoëeêóëÿðío-äèíaìè÷ecêoe ìoäeëèðoâaíèe âoäíûx ìèöeëëÿðíûx ðacòâoðoâ èoííûx æèäêocòeé è èx cìeceé c äoäeöèëcóëüôaòoì íaòðèÿ. -2008. ²²² Ìeæäóíaðoäíaÿ êoíôeðeíöèÿ ïo êoëëoèäíoé xèìèè è ôèçèêo-xèìè÷ecêoé ìexaíèêe.

39. ×eðíoâa Ð.Ê., Øecòoïaëoâa Í.Á., Âoëêoâa E.Â. Âëèÿíèe íeêoòoðûx ôaêòoðoâ ía ôaçaâoe ðaçäeëeíèe â cècòeìe äoäeöèëcóëüôaò íaòðèÿ – Í2O. //Èçâecòèÿ Caðaòoâcêoão óíèâeðcèòeòa. Íoâaÿ ceðèÿ. Ceðèÿ: Xèìèÿ. Áèoëoãèÿ. Ýêoëoãèÿ. -2013, Ò:13, ¹1. –c. 21-25.

40. Ìeòaöèäò³ң íaòðèé äoäeöèëcóëüôaòûìeí әðeêeòòecó³ Âecòíèê æóðíaë. O.A. Ecèìoâa, Ê.Á.Ìócaáeêoâ, Ì.O.Ècaxoâ Aëìaòû .2010ã.¹3. 78c.

41. Ïaòeíò ¹2505596 ËAÁEÊÜÞ Ðeãèía «Ìoþùaÿ êoìïoçèöèÿ, coäeðæaùaÿ ïoëèìeðû, ócèëèâaþùèe äeécòâèe ïoâeðxíocòío-aêòèâíoão âeùecòâa»

42. Aáðaìçoí A.A. Ïoâeðxíocòío-aêòèâíûe âeùecòâa: Câoécòâa è ïðèìeíeíèe. - Ë.: Xèìèÿ, 1981. - c.304/.  

43.   Қ 74 Құëæaáaeâa Ã.Ә.;«Өc³ìä³êòeð әëeì³» oқó-әä³còeìeë³ê êeøeí³, Äәíä³-äaқûëäað: Äèäaêòèêaëûқ ìaòeðèaë. - Aëìaòû, 2011. - 16 á; ISBN 978-601-7237-34-9 Қaçaқ Ýíöèêëoïeäèÿcû

44. Êoâðèão Â.Ï., Êaóðè÷eâ È.C., Áóðëaêoâa Ë.Ì. Ïo÷âoâeäeíèe c ocíoâaìè ãeoëoãèè. – Ì.: Êoëoc, 2000.

45. Êaðïa÷eâcêèé Ë.O., Çóáêoâa Ò.A. Êoìïaðòìeíòaöèÿ â ïo÷âax // Ïo÷âoâeäeíèe. 2005. ¹ 1.

46. Âeðþòèía È.A., Xaìðaeâ C.C. Còðóêòóðooáðaçoâaíèe â êaëüöèé coäeðæaùèx oðãaíoìèíeðaëüíûx êoìïoçèöèÿx ía ocíoâe âòoðè÷íoão cûðüÿ // Óç. xèì. æóðí. -2001. -¹6. –c. 37-42.

47. Ðaxèìoâa A.Ê., Ìóìèíoâ C.Ç. Cðaâíèòeëüíûe èccëeäoâaíèÿ áeíòoíèòíûx ãëèí, ìoäèôèöèðoâaííûx Al2(SO4)3 // Óç. xèì. æóðí. -2000. -¹5. –c. 15-19.

48. Ìaíoðoâ A.C., Aíäðeeâ È.Ë., Æèãaöêèé A.Ã. Còðóêòóðooáðaçóþùaÿ cïocoáíocòü âûcoêoäècïeðcíoão óãëeðoäa â âoäíoé cðeäe // Óêð. xèì. æóðí. -2001. –Ò. 67, ¹1-2. –c. 101-106.

49. Æ.Æ.×óíeòoâa,Ê.Ê.Øóëeìáaeâa,Í.Æ.Oìèðáeêoâa.Èçó÷eíèe äeécòâèÿ xèìè÷ecêèx coeäèíeíèé ía coðòa ìÿãêoé ïùeíèöû è aíeóïëoèäíûe ëèíèè coðòa Êaçaxcòaícêaÿ 126.Èçâecòèÿ ÍAÍ ÇË.Ceðèÿ áèoëoãè÷ecêaÿ.2006.
¹ 1.còð 70.

50. Қ.Òoøòaé,Қ.Á.Ìócaáeêoâ,C.Ø.Құìaðғaëèeâa. Êүê³ðòò³ң құðûëûìäaíóûía aíèoíäû áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòûң әceð³.

51. E.A.Ìeíüøoâa,Ò.C.Íèæaðaäçe. Âëèÿíèe ïðeäïoceâíoé oáðaáoòêè ceìÿí ÿ÷ìeíÿ ía eão ócòoé÷èâocòü ê áoëeçíÿì è óðoæaéíocòü.

52. Í.Ð.Çaðèïoâa,Â.Ï.Xoëoäoâa,ß.O.Çóáo,Â.Â.Êóçíeöoâa,Âë.Â.Êóçíeöoâ.Ðeãóëÿöèÿ òÿæeëûìè ìeòaëëaìè ýêcïðecèè xëoðoïëacòíûx ãeíoâ ÿ÷ìeíÿ ía òðaícêðèïöèoííoì è ïocòòðaícêðèïöèoííoì óðoâíÿx.Ôèçèoëoãèÿ ðacòeíèé,2011, òoì 58,¹ 6,c.898-906.)

53. C.Ø.Құìaðғaëèeâa, A.Ã.Aóáaêèðoâ, Ã.Á.Áóðóìáaeâa, Ê.Á.Ìócaáeêoâ, C.Á.Aéäaðoâa. Ïoëèãeêcaìeòèëeí ãèäðoxëoðèä³-áeòò³ê-aêòèâò³ çaòòað êoìïoçèöèÿëaðûíûң áeòò³ê êeð³ëó³.54. O.Â.Êaðïeíêo,Í.È..Êoðeöêaÿ,Í.C.Ùeãëoâa,È.Â.Êaðïeíêo, Â.È.Áaðaíoâ Còèìóëèðoâaíèe ðocòa çëaêoâûx ðacòeíèé ïoâeðxíocòío-aêòèâíûìè ðaìíoëèïèäaìè.55. Í.Ì.Êaçíèía, A.Ô.Òèòoâ, Ë.Â.Òoï÷èeâa,Ã.Ô.Ëaéäèíeí, Þ.Â.Áaòoâa Âëèÿíèe âoçðacòíûx ðaçëè÷èé ía ðeaêöèþ ðacòeíèé ÿ÷ìeíÿ ía äeécòâèe êaäìèÿ.Ôèçèoëoãèÿ ðacòeíèé, 2012,òoì 59,¹ 1,c.74-79

56. Ë.Í. Êoðoáoâa, Ò.A. Ãóðoâa, O.C. Ëóãoâcêaÿ. Äèaãíocòèêa ócòoé÷èâocòè coðòoâ ÿðoâoé ïøeíèöû è ÿ÷ìeíÿ ê oáûêíoâeííoé êoðíeâoé ãíèëè êoíäóêòoìeòðè÷ecêèì ìeòoäoì.Ceëücêoxoçÿécòâeííaÿ áèoëoãèÿ, 2013, ¹ 5

57. E.Â.Òþòeðeâa, O.Â. Âoéöexoâcêaÿ.Ðeaêöèè ëèøeííoão xëoðoôèëëa b ìóòaíòa ÿ÷ìeíÿ chlorina 3613  ía ïðoëoíãèðoâaííoe cíèæeíèe ocâeùeííocòè.Ôèçèoëoãèÿ ðacòeíèé, 2011,  òoì 58, ¹ 1, 3-11

58. E.C.Áóãeíoâ,ä-ð òexí.íaóê., ïðoô., Ã.Ò.Èáðaèìoâa, ÊaçÍÒÓ Èccëeäoâaíèe cìa÷èâaeìocòè òâeðäûx ÷acòèö ôocôoðoì â ïðècóòcòâèè ïaâ è âûáoð äeýìóëüãaòoða ôocôoðíoé ýìóëücèè.

59. Қ 74 Құëæaáaeâa Ã.Ә.;«Өc³ìä³êòeð әëeì³» oқó-әä³còeìeë³ê êeøeí³, Äәíä³-äaқûëäað: Äèäaêòèêaëûқ ìaòeðèaë. - Aëìaòû, 2011. - 16 á; ISBN 978-601-7237-34-9 Қaçaқ Ýíöèêëoïeäèÿcû

60. Caғèòoâ A.O., Èceíoâa Ã.Æ., Ðâaéäaðoâa Ã.O., Íұðæaíoâ Ө.C., Қaëìaқáaeâ Ò.Æ. C 45 Өc³ìä³êò³ xèìèÿëûқ қoðғaó.192áeò.


Èíôîðìàöèÿ î ðåôåðàòå «Ìeòaöèä-ÁAÇ accoöèaòòaðûíûң æeì- øөï äaқûëäaðûíûң өcó³íe, өí³ìä³ë³ã³íe әceð³»
Ðàçäåë: Áèîëîãèÿ è õèìèÿ
Êîëè÷åñòâî çíàêîâ ñ ïðîáåëàìè: 102940
Êîëè÷åñòâî òàáëèö: 4
Êîëè÷åñòâî èçîáðàæåíèé: 22

0 êîììåíòàðèåâ


Íàâåðõ